Эллина Архипова 5 мартыште юбилейжым палемдыш. Кумдан палыме тиде марий композитор, чолга марий ӱдырамаш дене ме моткочак кугешнена да тудым чот пагалена! Санденак 8 Мартлан пӧлеклалтше «Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкыштына лач тудын нерген каласкалена. Тудын ӱдырамаш семын ойыртемалтмыжым пален налме шуо.
— Эллина Анатольевна, кеч-могай ӱдырат, кушкын шумекше, пелашым вашлийын, тудын дене ешым чумырен, икшывым ыштен, ончен кушташ шона. Те ончыкылык пелашда дене кунам да кушто палыме лийында?
— Ме консерваторийыште кокымшо курсышто тунеммем годым палыме лийынна. Икмыняр жап гыч шочмо кечемлан Слава кум йошкар тюльпаным пӧлеклыш. Тунамак мый умылышым: тиде пӱрымашем. Вет мый шукышт семын розам огыл, а лачшымак йошкар тӱсан тюльпаным йӧратем. Шижмашем (интуиций) пеш виян. Тыгак лектын. Кум ий гыч, 1983 ийыште, Гриша шочын. Но возалтынна Яныш дене мӱшкыранем годым гына. Чыным ойлаш гын, тунам мылам тунеммаш тӱҥрак лийын.
— Тунеммым икымше верыш шындымылан пелашда тореш лийын огыл?
— Тидын нерген мутат лийын огыл. Ме коктынат творческий айдеме улына: тудо мурызо, мый композитор. Слава тидым умылен, нигунамат тореш шомакым ойлен огыл. Мӧҥгешла, мыйым эре возаш кумылаҥден. Ты шотышто тудо идеальный марий.
— Но ӱдырамаш сомылжым садак ыштен шуктенда, очыни?
— Мый ӱдырамаш пашам ыштенжат ом мошто. Тӧчем гынат, кӱлеш семын ок лек. Когыльым кӱэшташ мылам чот неле, пакчасаскамат шинчалтен ом мошто. Но тиде шотышто ни мый, ни пелашем огына тургыжлане.
— Тыге гын, чынжымак, пелашда идеальный, вет пӧръеҥ кокла гыч шагалын огыл кычалтылше улыт: ыштыме паша огеш келше, шолтымо кочкыш тамле огыл…
— Тудо пален: мыйым садак вашталташ огеш лий, санденак кычалтылынат огыл. Кеч икана когыльым кӱэшташ тӧченам. Руашым шынден коденам, шкеже кевытыш каенам. Тольым – руаш ведра гоч каен! Э-э, шортын-шортын погем! Тунам шканем ойлышым: тиде мыйын паша огыл. Чыла луктын кудалтышым. Тулеч вара кӱэшташ тӧченат омыл. Мый, очыни, пӧръеҥ лийшаш улам улмаш. Вет семым возымаште пӧръеҥ уш да куат ӱдырамаш деч талырак. Но лач тидак чонемлан келша, тиде — мыйын сомыл, мыйын пӱрымаш. Лач тудым веле ыштен моштем. Тау авамлан чын корным ойырен налаш полшымыжлан. Тудо мыйым школ-интернатыш конден, музыклан шӱмаҥден.
— Те пырля илаш тӱҥалмыда годымак тыгак шканда палемденда мо: икымше верыште — паша, еш — кокымшышто?
— Шоненжак, тыге пайлен омыл. Мыйын икымше верыште творчестве манаш келшен толеш, очыни. Но тиде жапыштак шӱм дене эреак йоча дене улат. Вуйышто, поснак кунам иктаж произведенийым возаш тӱҥалат, эре тӱрлӧ сем пӧрдеш. Сандене ты шотышто раш вашмутшым пуэнат ом керт.
— Творческий шӱлышан, калыкыште чапланыше, палыме еҥ-влаклан пырля илаш неле. Санденак ятырыштын ешышт шалана. А те кумло ий пырля улыда. Ешдам арален кодымо секретда могай? Те ӱдырамаш семын южгунамже чоярак лийын моштенда?
— Уке, Слава утларак тыршен, утларак чытышан лийын. Ешыште оза тудо. Пырля илыме годым тӱрлыжат лиеда. Сандене умылыдымаш лекме годым пелашем вигак ойла: «Кай, возо — вигак лыпланет». Тидак, очыни, секретше. Иктаж- мо келшыдыме годым нигунамат тудын дене ӱчашаш, туманлаш пижын омыл. Мый эре ойлем: «Тый идеальный улат. Тый декет мыйын нимогай ӧпкем уке. Мылам чыла келша. Тый денет куанен илем. Ӧпкет уло гын, лек да кай але мый лектын каем». Мый тудым нигунамат вашталташ тӧчен омыл. Нигунам! Пелашем ик ӱдырамашым — мыйым гына — пала. Тидым мый моткоч чот аклем.
— А кызыт Тендан уло ешдак, манаш лиеш, творческий шӱлышан. Икшывыда-влаклан шкендан корныдам ойырен налаш темленда але кӱштенда мо?
— Кок эргымжат музыкальный школым тунем пытареныт. Гриша утларакше мыйын корно дене кая. Тудо произведенийым возаш тӱҥалеш манын, нигунамат шонен омыл. Мый тыгай шонымашан лийынам: ешыште ик композитор сита, вет паша йӧршынат куштылго огыл. Моткоч шуко палыман, моткочак ушан лийман. Санденак Озаҥысе консерваторийыште тӱҥалтыште народный отделенийым ойырен налын. Но талантым от шылте, тудо садак палдырна. Тыге Гришат мыйын семынак консерваторийыште кок факультетым тунем пытарен. Но тунемаш пурымо Озаҥысе огыл, а Петрозаводскысо консерваторийыште. Туге гынат кызыт мемнан деч мыняр-гынат ойыртемалтше, шке корныж дене кая. Яныш эргынат, такше Яндияр, но ме тудым чыланат, Яныш манын, йӧратен ойлена, ончыч музыкальный школышто, вара музыкальный училищыште тунемын, умбакыже Угарманысе консерваторийыш пурен, но классический музык тудынлык огыл манын умылен да кудалтен. Кызыт шкенжын группыжо уло. Тудо тӱҥ шотышто блюз ден джаз мурым воза да мура.
— Те тӱҥалтыште пелаш, вара ава лийында. А кызыт эше ава лийше да кова улыда. Шкеже могайрак ава лийше да кова улыда шонеда?
— Мый моткоч сай ава лийше да кова улам, шонем. Кок шешкымымат йӧратем. Гришалан йочам Юмо эше огеш пу. А Янышын коктын улыт: Кира идалык да индеш тылзаш, Агата вашке пел ияш лиеш. Нунын дене жапым эртараш тунар чот йӧратем! Янышмыт деке миен толде, ик кечымат ынем кодо. Уныка-шамыч дене марлат, рушлат кутырена. Ончалына, мо лектеш. Кугуракшын музыкальный слухшо уже уло. Мурет гын, почешет пеш яндарын тыгак муралта. Ончыкыжым могай корным ойырен налеш — илена да ужына. Виеш иктат ешнан корныж дене каяш тушкаш огеш тӱҥал. Но сем тӱня — тиде кугу вий. Тудо моткочак шкеж деке шупшеш. Возыде чыташ огеш лий. Ава лийшат саяк улам, шонем. Иктаж-мо туге огыл лийын кая гын, шешкым-влак деч проститлаш, нелеш налаш огыл манын йодам. «Тылат кузе кӱлеш, туге ыште», — ойлем.
— Такше ава лийше ден шешке коклаште шагалыштын кылышт сай.
— Мемнан йӧршын тыге огыл. Юля шешкына, тӱрыс лӱмжӧ Юлия Хамаза, Гришан пелашыже, пеле руш-пеле украинке. Тудо Семеновкысо музыкальный школышто пашам ышта да черкыште мура. Мут толмашеш, мыйын 55 ийлан пӧлеклалтше концертыштемат мурен. Моткочак поро чонан ӱдыр. А Маринан, Янышын пелашыжын, аваже руш, ачаже мордвин. Тудо Набережные Челны ола гыч. Иктаж умылыдымаш лекме годым нуным, самырык-шамычым, умылаш кӱлеш манын шонем да санденак тыгай годым эре гаяк шкемым титаклем, шке йоҥылыш лийынам, шонем. Кеч нунылан нигунамат «тидым тыге ыштыман, тудым туге ыште!» манын туныктымашем уке. Мый илышыштем нигунам нигӧ дене ом командоватле. Шке произведением-влаклан веле начальник улам. Шешкым обижатлаш лиеш мо? Огеш лий кумылыштым волташ. Гришан пелашыжым, Юлям, да Янышын Марина пелашыжымат моткоч йӧратем. Марина ала-момат кочкаш шолтен, кӱэштын мошта. Тудо мемнан моткоч молодец! Маринан аваже тыгай, санденак моштымашыже ӱдыржылан куснен. А мыйын авам, Ольга Ивановна Герасимова, кужу жап Шойбулак школышто туныктен, ГУНО-што ыштен да книга-влакым возен — марий йылме дене методический литературым ямдылен. Тиде амал дене тудын когыльо дене монь шогылташ жапше лийын огыл. Сандене мыйынат тыгай мастарлыкем уке.
— 55 ий мотор цифр да юбилей веле огыл, тудо эше пенсий пагытыш шумым палдара. Те ынде сулен налме канышыш каеда але эше пашам ышташ тӱҥалыда?
— Эше ыштем, очыни. Мыйым паша верыштем аклат да пагалат. Шкежат пашам ыштыде иленжат ом керт, шонем. Адакшым музыкальный школ-интернат дене ме ик ияш улына — тудланат тений 55 ий темеш. Ыштышаш паша, возышаш эше ятыр. Кеч икана кумылем моткочак волен ыле. Ик кечын ното кагазем пытен шумым ужынам. Пелашемлан ойлем: «Вашке колем ала-мо — яндар ното лаштыкем пытен шуын». Алексей Кириллович Яшмолкин деч кодшо яндар кагазым эргыже конден пуэн. Тунам тунар куаненам! Ой, шонем, тугеже эше мыняр километр кагазым мылам возаш пӱралтын?! Тудо илышем шуен манашат лиеш.
— А яра жапыштыда мом ышташ йӧратеда? Ала пидыда, тӱрледа, пакчаште шогылтыда, пеледышым куштеда — тевыс, паша пӧлемыштыда нуно кузе моторын кушкыт.
— Пакчаште шогылташ чот йӧратем манын ом керт, молан манаш гын жапем тугакшат чӱдӧ да моткочак чаманем. Тудо мылам эн шерге. Лучо иктаж- мом возем ыле, шонем. Но Славан ялышкыже, Советский районысо Кукмарийыш, коштмына годым йыраҥыште шогылтынам. Мутлан, шоган пакчаште шӱкым кӱраш кӱлын гын, тӱрыс эрыктен шындымешкем каен омыл. Мыйын чытышем кӱртньӧ гай. Шке жапыштыже пидынамат, ырес дене сӱрет-влакымат тӱрленам. «Алдиар » оперым возымем годым поснак чот тӱрленам. Тыге вургыжшо чонем лыпландаренам. А тылеч вара кидпаша дене шинчылташ жапем лийын огыл. Кызытат яра жапем улмо дене моктанен ом керт. Кеч палем: мутлан, тазалыклан пайдам кондаш тыршыман. Мыйын Слава кажне эрдене ола мучко лу километрым ошкыл эрта. А мый тыгайым ом умыло. Яра жапыште уло кумылын почеламутым лудын шинчылтам ыле. Мый поэзийым моткоч йӧратем. Пеледышым кушташ йӧратем. Мыйын кеч-могай пундышат пеледаш тӱҥалеш. Иктаж-кудыжо кошкаш тӧча гын, нуным вурсалтенат ойлем — вара вигак сайын кушкаш, пеледаш тӱҥалыт. Тунамже пеледышем-шамычым мокталтем. Теве орхидеем-шамыч кокымшо тылзе пелед шогат.
— 8 Март пайрем вашеш ӱдырамаш-влаклан мом тыланеда?
— Шкем аклаш, пагалаш тыланем. Шке верчат шоген мошташ кӱлеш. Пелаш келшен толдымо, кӱлеш семын огеш акле, тыйынлык огыл да йӧсланет веле гын, лучо кораҥ каяш. Молан тудын дене илаш тӧчаш? Чыла шотыштат шотан айдеме дене илаш кӱлеш. Илыш пелашлан тыгай айдемым ойырен налман. Шкан акым палыман.
— Тау Тыланда, Эллина Анатольевна. А ме Тендам эртыше юбилейда дене саламлена. Пиалан, таза лийза, эше шуко сылне произведений дене калыкым куандарыза.
Э.Архипован усталык касше нерген «Марий Эл» КТРК-н видеосюжетше:
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
мутланен
Налмывер: «Марий Эл» газет
Фотом Григорий Архиповын Фейсбукшо гыч налме
MariUver 