Кузе марий йылмым арален кодыман, вияҥдыман да самырык-влак коклаште шыҥдарыман?
Кызыт нимат ышташ огыл гын, икмыняр ий гыч марий йылме йомын кертеш. Кызытсе мер илышыште марий йылмым тунеммаште, шаркалымаште ала-мом уым, ӧрыктарышым кычалман.
Марий йылмын престижшым тӱвыра гоч нӧлтыман
Марий культурылан, марий йылмылан у формат-влак кӱлыт. Молан марла рок-фестиваль уке? Але мутлан, рэп-культур?
Теве 2012 ийыште марийогыл-влак марла кино войзышт. Тидлан Российын Тӱвыра министерствыже эсогыл оксам ойырыш. Кино кугешнымашым ыш шочыкто. Марий-влак ваш вурседыл-вурседыл сырен пытышт. Тиддеч вара марий-влак шке кином сниматлаш тӧчышт. Сай тӱҥалтыш умбакыже ыш вияҥ…
Марий-влак нерген чапле тӱнямбал кӱкшытан кином войзыман. Тиде кино мо нерген лийшаш? Марий археолог-влакын ойышт почеш марий-влакынат шке «Шӧртньӧ курымжо» лийын. Ала иктаж «Мосфильм» але «Голливуд» марий «шӧртньӧ курым» нерген триллерым але блокбастерым войза?
Теве Олег Тактаров марий улмыж нерген интервьюшто ойла. Молан тудым Марий Элыш ӱжаш огыл?! Тек тудо самырык-влаклан иктаж мутым марла ойла: мутлан «Сайын тунемза, спорт дене кылым кучыза!» Йошкар-Олашке толмыжо огеш шу гын, тек марий талешке Михаил Долгов тудден Москошто вашлиеш, чапле видеом марла ышта…
Марий йылме да кызытсе саманыште пеш престижле IT
Кушто мемнан «Марий электрон книгагудо»? Молан марий википедий кызытат огеш вияҥ? Молан марла э-текст-влак Интернетыште пеш шагал койыт?
Уло тыгай марий компьютер-лингвист Андрей Чемышев. Тудо мыняр пагыт ынде «Марий йылме корпус» нерген «шортеш». Ик айдеме корпусым ыштен огеш керт. Тидым иктаж йылме институт чыла марий тӧнеж-влакын полшымо дене ыштышаш. Корпус ала-молан огеш ышталт.
Marla latin jükpale denat vozaš. Molan marla latin jükpale dene ik knigat lektyn ogyl?!
Престижле марий йылмым Марий Мландыште чылан тунемшаш улыт!
Марий йылмым виеш туныкташ ида толаше. Марий йылмым йӧратен туныктыза!
Марий йылмым Марий Элысе школлаште чылан тунемшаш улыт! Тиде Закон! Молан тиде огеш ышталт? Молан тидын шотышто «Мер Каҥаш» шып шинча? Молан «Марий национальный конгресс» шып? «Саскавий» ӱдырамаш ушем? «ВийАр»? «Марий ушем»? «У вий»? Кызыт марий-влак Погынлан ямдылалтыт. Тыгай тумам нӧлталыныт, пурак веле шога! Молан марий-влак марий школ верч тыге огыт шурго?
Марий йылмым школышто туныктымаш могай лийшаш? Марий йылме урок школышто эн чапле, эн оҥай лийшаш! Тидлан э-полшык-влакым кучылтман. Компьютер-лингвист-влакын полышышт пеш кӱлешан.
Марий мер пашаеҥ, марий бизнесеҥ-влаклан школлам шефствыш налман. Эн йӧратыме туныктышына школышто марий йылмым туныктышо лийшаш!
***
Тиде самырык-влакын икмыняр шонымашышт веле. Йодышым умбакыже рашемдыман. Садлан пайдаланыше-влакым каҥашымашке ушнаш ӱжына. Возыза!
Марий йылме верч коляныше самырыкеҥ-влак ушем
MariUver 
Не верно: вместо латиницы надо использовать IPA (международный стандарт для фонетики). Хотя это «лёгкий вариант», чтобы хотя бы на немного отучить людей от акцента. Люди продолжают говорить с тем же ротовым аппаратом что и на русском. Не переключаясь. Хотя это и понятно, надо родиться в марийско-говорящей семье, и так чтобы наблюдался лёгкий акцент при разговоре на русском. Но это редкость в наше время, даже в «Мари Эл увер».
Пример:
● Mɑɾlɑ latin jykpɑle ðenɑt βozɑʃ. Molɑn mɑɾlɑ latin jykpɑle ðene ik knigɑt lektɤn oɣɤl !?
В идеале нужно создавать свою письменность, пусть и не идеографическую как иероглифическая, но хотя бы алфавитно-слоговую, используя к примеру обще историческую орхоно-елисейскую, которая оказала влияния на многие связанные. Прочитайте про венгров например ➡ http://dailynewshungary.com/rovas-the-szekely-hungarian-alphabet/ Традиционная письменность венгров, родственных марийцам уже за восемь лет прошла через предварительную комиссию Unicode ➡ http://unicode.org/charts/PDF/U10C80.pdf (Это как раз к господину Андрею Чермышеву) http://oldhungarian.eu/index_en.html
А почему не использовать финно-угорскую транскрипцию? Она нам марийцам ближе:
Marla latin jükpale denat βozaš. Molan marla latin jükpale δene ik kniɣat lektən oɣəl?!
Пеш чын ой да шонымаш.Тидым илышыш пурташ тӧчена «Марий ушем» гочын. Но могай вет чаракым шындат Минобразования манмет.
Туге марий калыкым йӧратат, эсогыл марий йылмылан арнялан 1-2 шагатым пуат.., марий йылмым туныктышо — влакым «секвестироватлаш» толашат. Но илыш ончыко кая. Руш муро гай: Даже там, где лютый холод, из-под снега пробивается трава.
тӱвыра, it, туныктыш — тиде шагал…
юридик могырым ончалман, марий йылме шотышто норматив документ-влак лийшаш улыт.
тын, йӱла ушем-влак — марий юмынйӱла кумалтышым марла вӱда, литературым марла луктеш, ортодокс, моло кристиан ушем-влак марий йылмым талынрак кучылтшаш улыт
«туныктыш» (образований) мут нерген каласынем, ты мут туныкташ глаголын шкет чот 3-шо чурий (лица) формыж дене келшен толеш: Тудо туныктыш (Он учил). Шарнем MariUver ожно «туныктеж» мутым кучылтеш ыле, а вет тугаяк марий мут марий -еж суфикс ешарыме дене ышталтын, мутлан кукташ > куктеж, туныкташ > тыныктеж.
Мом маннем ыле «туныктыш» мут шкетын логалеш гын, мом тудо ончыкта умылаш йӧсӧ, лач контекстыште веле пален налаш лиеш: ала «кто-то учил» ала «образование»… Тыгай омоним сынан мут формо-влак йылмыште шагалрак лийыт гын, сайрак ман шонем. «Туныктеж» мут формо весе-влак деч ойыртемалтеш да вик умылаш лиеш: «образований».
кызытсе жапыште йодыш изиш вес семын шындалтеш: мом пуа марий йылмым палымаш?
Татар-влак тоже латин алфавитыш куснынешт ыле да Татарстан Госсовет пунчалмутымат луктын ыле. Тунам шонымаш ыле татар-влак дене икгай алфавитыш куснаш. Но РФ Гос.Дума законым лукто — тиде закон вонча Российыште латин алфавитым кучылташ огеш лий (ондак кучылтшо-влак, Карелий, исключений). Сандене Марий Эл, суверенный лийде, латин алфавитым кучылтмо шотышто шке законжым шындарен ок керт. А Марий Элыште, шкеат ужыда, кузе чиновник-влак марий калык суверенный ынже лий манын чот толашат. Ситуаций тыгела савырнымеке, мыйын вес темлымаш шочо — 30-шо ийласе гай чын марла возаш ту:налаш. Ужамат, Марий Элыште тидым тоже ниго: умылен огеш керт. Вес ий Бирскыште кугу погынымаш лиеш. Тушто ме, эрвел марий-влак, чын марла возаш ту:налме шотышто шке пунчалмутнам луктын кертына. Но тидыже адак Марий Эл калык деч ойырлымашым луктеш. Садикте иквереш тыршымаш ала кунам-гынат пайдале иктешлымашым шочыкта.
Карелий Республикыште карел да вепс йылме-влакын кугыжаныш статусышт уке. Татар йылме латинла Суомиште вияҥеш, мутлан.
>Молан марла э-текст-влак Интернетыште пеш шагал койыт?
.
Вот тидым марий-влак ме шкенан деч йодшаш улына. А молан Интервотышто марла огына возо? Мый вот мемнан палыме марий-влакын мервотлаште (социальный сетьлаште) лаштыкыштым ончальым: пашашт марий йылме дене кылдалтын гынат Интернетыште нуно рушла возгален кият… Лӱм-влакым ом ойло: марий пеш ӧпкелыше да сырыше улеш, пычирик иктаж мом шылтален каласет гын, вик тыйым ӱмыраш тушманже коклаш пуртен шында…
Мый Бирский дене келшем: нигӧ мыланна Рушэлыште латин йӱкпале дене возымашыш куснаш ок пу, эксперимент семын посна книга-влакым лукташ лиеш да кӱлеш. Но мыланна 1938 ий марте улшо марий йылме чынвозыш принципым пӧртылташ кӱлеш: марий кӱчык «ы»-м возымым —
Теле > тэлэ, ю > йу, ё > йо, я > йа д.т.м.
моткоч куанен лудым марий йылме верч коляныше самырык ушемын шонкалымыштым.
Чыла чын, ку:лын шонат. Палемдат мо ыштышаш паша радамым. Ужын моштат улшо экшыкым, темлат у технологийым туныктымо пашаште. Шукетсек тыгай ойым вучен иленам самырык -влак веч.
О:рде, лу:дде ончыко ошкылза! Нимогай петырыме омсам почаш ида аптране. Чыла трибуным кучылтса. Тыгай коляныше воктене лиймем шуэш, полшен кертам ман шонем.
Уло йо:н тендан _ кучылтса.!
Эн кугу эҥгекым марий йылмым вияҥдыме пашалан Михаил Зиновьевич Васютин конда. Тудын вет могай принцип: марий-влак ваш-ваш кредалын кийышаш улыт, ваш-ваш вуйыштым нултышаш улыт — а тудо ӧрдыштӧ (чыла тыгай ошо, мамыкан) воштыл-шыргыжал шинча.
Марий-влак, тендан эн кугу тушманда — тиде Васютин!
Вара Васютиным кораҥдымеке мо вашталтшеш? Ала шонет Маркелов тылат поро тӱвыра министрым олмешыже шогалта, кӧ марий-влак нерген азапланаш тӱҥалеш? Марий лач марийымак вел нултен мошта… А руш тӧра ваштареш ик мутым пелешташ ок тошт, лӱдын тарзыланен тудын верчынак сайлымаште йӱкла. Тыге огыл мо? Те вет марий-влак яллаште Маркелов верч йӱклен киеда.
А чыла Маркелов деч 2001 ийыштак тӱҥале, тудо марий-влак, марий мер толкын ваштареш сарым тарватыш, кок 1-ше Оньыжам Марий Эл гыч шурен луктын колтыш, весыжым пеле колмешке кыраш шӱдыш…