Кажне ийын шыжа тылзе мучаште финн-угор калык-влакын кечышт пайремлалтеш. Тиде пайрем родо-тукым калык-влак дене келшымаш кылым вияҥдаш, икте-весынан йылме, койыш-шоктыш, йӱла дене палыме лияш тарата.
Икымше тыгай пайрем кече Финляндийыште 1928-ше ийыште пургыж тылзын коло кандашымше кечыштыже эртаралтын. Идалык эртымеке, тиде кечым Эстонийыште пайремлаш тӱҥалыт. 1931-ше ийын, нылымше финн-угор культур конгрес деч вара, Венгрийыште, Финляндийыште да Эстонийыште тиде кечым ик жапыште эртараш мутым луктын пеҥгыдемденыт. Вара тиде паша ик жаплан шогалын ыле, но 1988-ше ий гыч родо финн-угор калык кечем пайремлыме йӱла умбаке шуйнен.
Тачысе жаплан тиде пайрем кече шке кӱлешлыкшым йомдарен огыл, у вийым налын. Тӱняште илыше моло финн-угор калыкым пырля чумыра, калык кокласе кылым мурымаш-куштымаш дене, тӱрлӧ литератур кас да оҥай шке шотан филмым, спектакыльым ончымо дене пеҥгыдемда.
Эн тӱҥ мероприятий-влак, моло ий семынак, Эстонийыште да Финляндийыште эртаралтыт.
Алексей Алексеевын пайрем гыч видеожо:
Кумылан-влак оҥай концерт программым 14-ше числаште Тарту университетын тӱҥ корпусын волгыдо концерт залыштыже ончен кертыныт. Тушто моткоч шокшо, весела пайрем кумыл озаланен. Концертын участникше-влак тӱрлӧ верла гыч толыныт — Латвий, Финляндий, Мордовий, Марий Эл, Удмуртий, Карелий, Ханты-Мансийск да тулеч молат. Туге гынат тиде пайрем касыште умылыдымаш шижалтын огыл. Чылан ик йылме дене мутланеныт: муро сем дене.
Участник -влакын ончыл тӱсышт, куштымашышт шинчам куандарен. Сем ӱзгарыштат шке шотан лийыныт.
Марий Эл Республикнам «Кӱсер» марий фольклор группо ончыктен. Ончаш толшо калыкын мутланымыштым колын, совым кырымыжтым ончен, чын каласаш лиеш, мемнан марий-влак йот калык-влакын кумылыштым тарватен кертыныт, шке нергенышт поро шарнымашым кодышт. Эстонийыште илыше марий-влакланат «Кӱсер» группын концерт программышт пӧлек семын лийе.
Уэш «Кӱсер» коллектив дене Таллинныште кугу концертыште вашлйынна. Алексей Григорьев, марий группын участникше, концерт программым шӱвыр шоктымо дене почын. Тиде деч посна сценыш Марий кундем гыч толшо-влак эше икмыняр гана лектыч. Пайрем кас жапыште «Кӱсер» группын участникше-влак дене мутланашат пиал лекте.
Моткоч чолга «Кӱсер» группын шӱдыржӧ — Галина Николаевна Киселева. Тудын дечын иктаж-мыняр йодышым йодын шуктышна.
— Эн ончыч йодыш тыгай. Те икымше гана Эстонийыш толында. Могай кумылда, шонымашда?
— Пеш сай кумыл, нӧлталалтше. Мемнам порын вашлийыныт. Тартушто марий-влак дене палыме лийынна, куаненна. Мыланна олам ончыктеныт, эре пырля лийыныт. Марий коклаште пеш куштылго ыле, шуко ий палыме семын, икте-весе дене мутланенна.
— Коллектив нерген палыме шуэш. Могай верла гыч артист-влак «Кӱсер» ансамбыльыш чумыргеныт?
— Тӱрлӧ верла гычын. Мутлан, Мый Советский кундем гыч. Алексей Григорьев, гармонь да шӱвыр дене шоктышо, Морко кундем гыч толын. Тиде группым ик жаплан веле погымо. Тыге ме тӱрлӧ мурышо да куштышо коллектив гычын улына.
— Могай олаште лийын коштында?
— Тарту ола деч пеш сай шарнымаш кодын. Марий-влак деке унала толмо гай шижмаш ыле. Виляндийыште келшен. Моло изирак эстон олалаште тыгак концерт дене лийынна, эрла Финляндийын Лаппеэнранта олашкыже кудалына. Школлаште, йоча садыште, музык школышто шкенан мастарлыкнам ончыктенна. Кечеш вич концерт программе дене сценыш лекташ пернен. Уло кумыл дене марла муралтен кушталтенна. Калыкат мемнан кажне гана шокшын вашлийын.
— Могай программе, репертуар дене толын улыда?
— Шӱвыр сем дене тошто марий куштымаш, Торъял вел сӱан куштымашым калык ончыко луктынна. Алексей шуко гармонь муро сем-влакым йоҥгалтарыш. Ожнысо «Аван йӧратыме мурыжым» мурымем годым, Наташа лӱман ик марий ӱдырын кумылжо тодылалте, шортынат колтыш.
— Концерт мучко тендам тӱрлӧ марий тувыр ден ужаш перныш. Чиемдам куанен ончышна.
— Туге. Сценыш лекташ мый кум тӱрлӧ тувырым пеленем конденам. Пырля коштшо моло коллектив-влакат мемнан ончыл тӱснам тӱслен онченыт. Марий-влакын чиемышт поянрак коеш, маныныт.
Тидын деч посна, калыкын чонжым тарватыше марий сем почеш кид дене лыжган рӱзкалыме, тарватылме моткоч келшен, ушыш кодын.
— Галина Николаевна, кӱчыкын шке нергенда каласкалыза. Могай пашам шуктен шогеда, яра жапдам кузе эртареда?
Советский поселкышто пашам ыштем. «Советский кундем» ансамбыльыш кумыл дене коштам. Вӱдшӧр тылзыште мыланна лу ий темын.
Марий тӱр, марий кочкышым мый ынем йомдаре. Чыла тидым йоча-влаклан туныктен кодынем. Ик жапыште мый тиде корно дене школышто пашам ыштенам. Йоча-влаклан пеш келша ыле.
Тыгак яра жапыште тӱрым тӱрлем, курчаклан марий тувырым ургем. Шуко гана пашам ончерлаштат ончыкталтын.
Шке жапыштыже мый почеламутымат возенам. Чаманаш логалеш, ик жаплан кызыт тиде йомын, шомак-влак огыт тол.
Ушыштем кызыт у оҥай шонымаш-влак улыт, шушаш жапыште проектымат возаш шонымаш уло.
Галина Николаевна дене мутланымашкына Алексей Альбертович Григорьев ушныш.
— Поро жап лийже. Шкендан дене палымым ыштыза.
— Мый Алексей Григорьев, Морко кундем гыч улам. Тӱвыра пӧртыштӧ пашам ыштем.
— Те икымше гана йот элыш толын улыда?
— Уке, кумшо гана. Икымше гана йот эл дене латкум ияш йоча жапыште палыме лийынам. Венгрийышке мурышо да куштышо йоча коллектив дене «Чиперо» конкурсыш лектын коштмо.
Вара 2006 ий октябырь тылзыште «Морко кундем» ансамбыль дене Страсбургыш (Франций) миен коштынна. Тушто марий шӱвыр сем дене француз калыкым палдаренам.
— Кузе тендан кидыш шӱвыр логалын?
— Францийыш кайыме деч ончыч, Надежда Семенова тӱмырым мыланем кучыктен. Шкеже тудо кӱсле дене шокта.
Но эн ончыч икымше тӱмыр Петр Павлович Эчейкин деч логалын. Петр Павлович шӱвырым, тӱмырым, тӱрлӧ шиялтышым ыштен. Тудын тӱмыржӧ кид мушкындыш гыч тӱҥалын печке кугытыш шуктен.
— А кид-мастарын сем ӱзгар-влакше аралалт кодыныт?
Кызытсе жаплан П.П. Эчейкинын марий сем ӱзгар-влакшым Морко кундемын калык усталык полатыштыже ончаш лиеш.
— Эрла Финляндийыш концерт программе дене корныш лектыда. Вара – шочмо марий мландыш. Могай шонымаш дене йот элым коден каеда?
Порым гына шонен. Тыште лияш чот келшен. Эстонийыште илыше марий-влак дене мутланымаште, шкендым Йошкар-Олаште улмыла шижым. Умлыдымаш шижалтын огыл, молан манаш гын, у палыме-влак йот йылме гыч марлаш кусарен пуэныт.
Саламлалтме йот мутат ушыш шарнен кодо. А тыге мый марий муро сем дене калык дене мутланенам.
Тыгай шонымаш дене мемнан мутланымаш мучашке лишеме. Вара ме чыланат пырля концертым умбаке ончаш кайышна.
Валентина Семенова
Фото авторын
MariUver 