XXI курым да Юмыйӱла

Поро кече лийже! Темлем тыгай мутланымашым почаш, воза комментарийлаште Никандр Попов.

Юмыйӱла ончыкыжымат аралалт кодшо да куатшым кугемден толжо манын шонена гын, тудым илыш йогынын вашталтмыже семын уэмден, пойдарен шогаш кӱлеш. Юмыйӱла кызытсе да ончыклык калыклан пиалым муашыже эҥертыш лийшаш, кажне еҥлан Юмо пӱрымым шуктен илаш туныктышаш, таза кап-кылан, илышым йӧратыше, поро кумылан, тыматле, чатка, чулым, чолга, ӱмыржӧ мучко уш-акылжым, вий-куатшым кече гыч кечыш пойдарен шогышо, шке мастарлыкшылан келшыше илыш корным ойырен налын, шонымашышкыже шуын моштышо, калык коклаште пагалымашым сулен налын кертше, тӱвыргӧ лектышан айдеме лияшыже полшышаш.

Юмыйӱла кажне айдемым, ешым, мер илышым, пӱтынь калыкым шке помышышкыжо налын, шулдыр йымалныже виктарен ашнышаш, Юмылан ӱшаныше-влаклан кызытсе да толшаш нелылык-влакым сеҥен лекташ полшышаш. Технологий, эл да калык-влак кокласе вашкыл писын да пеш туран уэммылан кӧра илыш-шот, илыш койыш, артам писын вашталтме жапыште марий калыклан чын, шке ыҥгайлыклан эҥертен, илыш корным рашемден пуышаш, йомын коштын шаланен пытыме дечын аралалташ ситыше вийым пуышаш.

Тидлан верчын Юмыйӱлам, курымла годсо шӱм-чон поянлыкнам чыла могырымат кумдан шымлен лектын, икгай саманан (ик принцип-влак негызеш) иктешлыме Юмыйӱла тынын тӱҥ негызшым рашемдыман. Тидын годым кугезе сугынь-влакым пуалтен, шоктын, нӧштылын кӱктен лукмо дене гына серлагыман огыл. Пӱтынь сандалыкысе тӱвыран уэмдалтме радамжым умылен, марий калык тынын илыш йогын почеш умбакыже кузе вашталтшашым сайын пален налаш кӱлеш. Чыла тидым шукташлан Юмыйӱла верч шогышо онаеҥ, кумылзо тале еҥ-влаклан шкаланыштат пеш чот шуко тунемаш кӱлеш: марий йӱлан гына огыл, тӱнямбалсе тын-влакын историйыштымат пален налаш тыршыман. Тиддеч посна пеш шуко мыланна тунемаш кӱлеш мер илышым иктӧрлык негызеш чын виктарашлан, рвезе тукым дене моштен пашам ышташлан.

Юмыйӱла калык илышым виктарен кертше вий лийже манын шонена гын, тудо йырым йыр улшо пӱртӱсын илыш вийжым арален кодышаш верч уло вий дене тавадан шогышаш. Вет пӱртӱс, тыгак чыла чонан-влак, нунын пелен кажне айдемыжат, Юмын чурийвылышыже, сынже гына огыл, тудын вӱр-шерже, кунжо, тӱҥжӧ, вожшо, ырымже, вий-куатше. Ме йырна илыше рвезе тукымым, ӧрдыж гыч толшо калык-влакым Юмым (пӱртӱсым) перегаш, жаплаш, чаманаш, тудын жапын-жапын палдырныше шыдыжым чытен лекташ туныктышаш улына.

Юмо чыламат чыта да мемнамат чытен илаш, ачам-авам жаплаш, кугурак мутым колышташ, изиракым чаманаш туныкта. Юмын вийжым чыла калык ужеш, Юмылан ӱшаныше-влакын кеч-кунамат поро шӱм-чонан улмыштым ончен, нунын илыш-шотыштым эскерен чын илаш тунемеш. Тидым шотыш налын, ме шкенан порыснам эше келгынрак умылышаш да рвезе тукымым ты сомыл деке шупшылшаш улына.

Никандр Попов