Рӱжген эртыш лӱмгече пайрем

Лайд Шемйэр изи артист-влакым саламла

Волжский районысо Мӱшыл ер воктен (тудым эше «Морской глаз», «Теҥыз шинча» маныт) Руш Шайра кундемысе чодыра да олык коклаште кодшо шуматкечын, 8 июньышто, марий калыкнан пеш кугу пайремже рӱжгыш. Тӱжем наре еҥ чумырген. Курымешлан шарнаш кодо. «Умбалне Элнет ӱмбал канде» муро да поэзий фестиваль кумдан палыме уста поэт, прозаик да мурызо Алексей Александров-Арсакын шочмыжлан 75 ий темме лӱмгечыжлан пӧлеклалтын ыле. Шочынжо тудо 1938 ий 11 декабрьыште Шайрамбал ялеш.

Йошкар-Ола гыч автобус культур пашаеҥ, вуйлатыше, мурызо, писатель, музыкант-влакым Сотнур гоч Шайрамбал ялыш, мутмастарын шочмо да илыме суртшо декак намиен шогалтыш. Капка воктенак сий-чес дене лыдыргыше ӱстембал воктене озашт-влак вашлийыч. Оргкомитет вуйлатыше Лайд Шемъер, писательын шешкыже Надежда Александрова шунен-шунен ялысе кочкыш дене сийлышт. Ял калык дечат, толшо уна-влак коклаштат поэтым пагален шарналтышт, шӱм гыч лекше мутым луктын, пайремым погымылан тауштышт.

Шайра курык кокласе пайрем аланыште калыкше мочол погынен ыле! Йырым-ваш ошын, йошкаргын, кандын волгалте. Шым Шайра гыч веле огыл, латкок Шайра гыч погыненыт, мане ик пагалыме айдемына. Сценыште Алексей Александровын портретше кеча, почеламутшо гыч ужашым печатлыме, еш фотожо-влак шарнымашым ешарышт. Теве кузе чеслаш кӱлеш ыле писательым илымыж годым. Мемнан дене шукыж годым вараш кодын але йӧршеш тупела ышталтеш. Арсак йолташемын ойлен кодымыжо ушешем возыч: «Школышто туныктем ыле. Ойлымаш сборникем чумырген шуынат, Йошкар-Олаш Писатель ушемыш наҥгайышым. Кӧмыт акленыт, ом ойло, лӱмыштым волтымем ок шу, но тыгай вашмут-рецензийым нальым: «Ик ойлымаштат ик шотан героетымат ышна му, эре ала-могай пелеодар-шамыч улыт. Мемнан Совет илышлан келшен огыт тол да тулеч молат. Тиддеч вара шӱмем йӱкшыш. Роза Рыбакова ден Василий Очетовын ансамбльыштлан муро текстым серен, шкежат мураш сценыш лектым. Кумло утла мурына погыныш. Вот, Юрий Иванович, ӱшанет-уке, туддеч вара чырык курым мыйым кугу писатель-влакет шкешт деке ышт лишемде. А мо тиде тыгай – писатель коло вич ий огеш печатлалт? Акырсаман! Жап вашталтме дене саде книгам лектын шуо…»

Ынде тевыс шарнымаш пайрем. Микрофон деке калыкым саламлаш лектыт муро да поэзий фестивальлан негызым пыштыше оргкомитет председатель Владимир Козлов (Лайд Шемйэр), Марий Ушем мер толкынын вуйлатышыже Евгений Чашкин, оргкомитет еҥ Раисия Гурьевна Васильева, верысе активист Геннадий Шишкин, Йошкар-Оласе «Юлсер» землячестве» вуйлатышын алмаштышыже Галина Козлова.

Муро конкурс тӱҥалеш. Концертыште кумло номер. Вич ияш артист гыч тӱҥалын, илалше, тыгак профессионал-мурызо, композитор марте. Почеламутым лудмо таҥасымашат кугу верым налын. Тыгодым калык Арсакын шке йӱкшӧ дене плёнкеш возен кодымо «Эрык» почеламутшымат тӱткын колышто. Моло кокла гыч шӱмым тарватыш Ульяна уныкажын «Марий ушемлан» серымыжым лудмыжо. 7 гыч 13, 14 гыч 17 ияш марте да 18 ияш деч кугурак ийготан тӱрлӧ школлаште, вузлаште тунемше-влаклан поро деч поро тау мутнам ойлена. Надежда Николаеван «Марий Марсельезыжат» ушым волгалтарыш. Писательын вес уныкаже Глеб Александров кузе йоҥгатан почеламут-влакым лудо! Чыла гаяк участник шарнымашан пӧлек дене палемдалте. Ужыда, кузе чеслын эртыш фестваль. Пайремым эртараш кугу кумыл дене полшеныт: Нина Александрова (Шайра Нина, писательын кресӱдыржӧ), Владимир Харитонов, Геннадий Шишков, Валентина Толстова, Анна Данилова, Зоя ден Анатолий Очетовмыт, Эдуард Максимов, Раисия ден Родион Васильевмыт.

Кумшо ужашыште ретро муро йоҥген. Концертыште 26 муро ыле. Калык кажныжым рӱжге совым кырен вашлийын да артист-влак дене пырля шогал чӱчкалтен. Сценышке Провой район Какшамарий ялын мурызыжо-влак, Кужэҥер район гыч Евгений Каменщиков, Татьяна Поликарпова, Лаждӱр гыч «Ош пеледыш» ансамбль, Волжский районын самодеятельный композиторжо Вячеслав Осипов, Анатолий Ильин, Нина Николаева, Василий Васильев, «Шайра каче» ансамбль, Медведево район Краснооктябрьский гыч Галина Почелина да молат лектыныт. Марий калыкнан куатле мурызыжо Татьяна Денисова кузе калык кумылым савырен керте! Кас рӱмбалге годым калык шаланыш гынат, эше ятыр жап шым Шайра ӱмбалне гармонь йӱк шергылте.

Юрий Галютин,
Марий Элын калык писательже

М.Иванован фотожо

Алфавит тӱҥалтыше йолго, Арсак

Алексей Александрович Александров-Арсак,
Алфавитын «А»-жым авалтыше Акын,
Лекайн деч вара сылнымутым саадак
Нӧлтальыч марийлан, шынден шерге акым.
Чавайнмыт, Колумб даСтепанов Альберт –
Коклашке лӱмет пуртыде она керт.
Сакаржак – Арсак, да Арсакак – Сакар,
Ачаже да эргыже, сылнымут шӱлыш – Ар.
Улат Шым Шайран лӱмлӧ эрге куатле,
Талешкыже тый, Марий Элын Арсак.
Книгат ден лӱмге мемнан дене улат гын,
Каен от ул манын шонаш ласкарак.
Нигунам тый от ойырло.
Сандене ом ойгыро.
Элнет ӱмбал кандыште волгалт ӱжара
Шайра курык валне ила Шым Шайрат,
Пайремыште шӧртньын волгалтыч адак,
Алфавит тӱҥалтыш улат эр-касат,
Алексей Александрович Александров-Арсак!

Ю.Галютин-Ялзак