«Самырык пагыт – мемнан,
Самырык ме улына.
Ме кугешнен ойлена:
«Ме марий улына!»
Тыгерак йоҥгат Самырыктукымын идалыкшылан пöлеклыме марий чапмурын (гимнын) корнылаже. Чын, самырык жап — эн весела, мондалтдыме илыш тат. Могайрак улеш кызытсе самырыктукым? Могай верым налеш тудо шолын йогышо илыш пöрдемыште?
Вашмут тыгай: чолга, весела, уым кычалше, илыш дене тöр, ончыко ошкылшо, шонымашке шуаш тыршыше. Вашталт толшо курымышто тидыже тыгак лийшаш, очыни. Чылан умылат: самырыктукым – калыкын ончыкылыкшо. Лач ме, тачысе самырык-влак, элнан пÿрымашыжым шке кидышкына налына.
2009 ий Рушэлыште* Самырыктукымын идалыкше семын эрта. Тидым шотыш налын, кугыжаныш кÿкшытыштö нунын дене кылдалтше тÿрлö йодыш рашемдалтеш, ятыр мероприятий эртаралтеш.
Шукерте огыл, сÿрем тылзын 10-15-ше кечылаштыже, Марий Эл Республикыште Марий самырыктукымын I Пÿтынь Российысе слётшо эртыш. Тыгай кугу форумышто лияш мыланемат пиал шыргыжале. Пошкырт кундемын делегацийжым öрдыж вел гыч мийыше эн кугу тÿшка семын палемденыт. Тушко Мишкан, Калтаса, Дöртыльö, Караидель, Янаул районласе, Благовещенск, Нефтекамск, Уфа олаласе ÿдыр-рвезе-влак, республикысе «Эрвелмарий самырык-влакын ушемыштын» представительже-влак – чылаже коло еҥ погыненна. Мыланна Мишкан район администраций посна автобусым ойырен.
Марий самырыктукымым пырля ушышо тыгай слёт Рушэлыште тымарте эртаралтын огыл, садлан тудо оҥай да мондаш лийдыме шарнымашым коден. Слётышто ме шуко уым пален налынна, шинчымашнам пойдаренна, ятыр йолташым муынна. Кузе вес семынже? Вет слёт марий-влакын тÿшкан илыме Марий Эл, Суасэл* республик, Санкт-Петербург ола, Одыэл*, Киров, Свердловск, Угарман, Хант-Мансий, Карелий, Сургут да моло кундемла гыч ятыр ÿдыр-рвезым чумырен.
Тÿҥ шонымашыже тыгай лийын: самырыктукымым XXI курымышто тургыжландарыше йодыш-влакым каҥашаш да нунылан пырля вашмутым кычалаш; öрдыж кундемласе да Марий Элысе самырык-влак коклаште кылым пеҥгыдемден, келшымаш кÿварым чоҥаш.
Ме пеш сылне вер-шöрыштö — лÿмлö марий поэт, серызе, композитор-влакын шочмо-кушмо велыштышт, ямле Морко кундемысе Октябрьск посёлкышто — иленна. Участник-влакым ныл лужалан (отрядлан) шеледеныт. Нуным лужавуй-влак (отряд вожатый-влак) вуйлатеныт. Нылымше лужан лужавуйжо палыме мурызо Александр Речкин лийын.
Кажне кече посна режим да расписаний почеш эртен. Марий сем почеш эр зарядка, кастенсе изитул да сорта тул воктене ваш мутланымаш тачысе гаяк ушышто улыт. Тÿҥ мероприятий-влак – тиде посна темылан лекций да тÿрлö секцийлаште пашам ыштымаш, тунеммаш. Занятий-влакым ныл йогын дене эртареныт: «Марий йылме да у компьютер технологий йöн», «Марий тÿня: тудын тÿсшö, тÿҥ шонымашыже да илышыш шыҥдаралтмыже», «Мер ушем: тудын шочмыжо да паша радамже», «Самырык-влакын пашам у йöн дене виктарыме сомылышт».
Занятийлаште ушым пойдараш, моло кундемласе самырык-влак дене дискуссийым тарваташ оҥай лийын. Адакшым нуным кумдан палыме, шуко шинчыше специалист-влак вÿденыт. Нунын коклаште Мер Каҥаш вуйлатышын алмаштышыже Валерий Мочаев, Тÿвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын отдел вуйлатышыже Эрик Юзыкайн, Марий Эл радион пашаеҥже Наташ Пушкина да молат.
Кажне участник уста сÿретче да кидмастар-влакын эртарыме занятийлашке («Марий комикс», «Вÿдуа дене ÿзгарым тодмаш», «Курчакым ыштымаш», «Кÿсле йÿк») коштын кертын. Тыгак «Марла куштымаш» да «Марий тÿр» мастарлык класс-влак пашам ыштеныт.
Икте-весе дене яра мутланаш але перныл кошташ жап йöршын кодын огыл. Занятий пытымеке, вигак кидысе программым онченна: ынде мо вуча, кушко умбакыже вашкыман?
Туге гынат каналташат йöн лийын! Да эше могай! Кажне кечын мемнам тÿрлö оҥай конкурс-влак вученыт. «Талешкыгорно», «Ӱшан йолгорно», Черемис модмаш, Марий кас, слётым почмаште кундем-влакын визиткышт, гитар почеш марий муро, Элнет эҥерыште йÿштылмаш, марий КВН, чеверласыме тулото, «Югорно» бард клуб дене вашлиймаш, Морко кугыялысе* марий эстраде шÿдыр-влак дене танцпол – чылажымат куанен шарналташ веле кодеш.
…Палемдаш кÿлеш, слётышто поснак кугу тÿткыш марий калык историйым, шочмо йылмым, кугезе илыш-йÿлам арален кодымо йодышлан ойыралтын. Шоналташ да историйым келгынрак шергалаш гын, умылена: марий виян калык улеш. Тудо кöргö вийже дене ойыртемалтеш. Ме Юмын пуымо вийым, пÿртÿс деке лишкырак лийын, чын кучылт моштышаш улына. Адакшым марий ÿшан, Юмын йÿла яра верыште шочын огытыл. Тудын негызше – калыкнан тÿня умылымашыже… Чыла тидым ме, самырыктукым, Унчо села воктенсе мер отышто эртаралтше Сÿрем пайремыште ужынна да шижынна. Марий тÿрлызö Ираида Степанован кастене сорта тул воктене марий йÿла нерген каласкалымыже самырык-влакым кугезе йÿлам шымлаш да жаплаш таратен.
Россий Федераций Кугыжаныш Думын депутатше, Марий Мер Каҥашын вуйлатышыже Л. Н. Яковлеван «Кокымшо слётым эртарена мо?» йодмыжлан «Эртарена!» шоктыш рÿж вашмут.
Кызытсе самырык-влаклан каласен кодымо шуэш: «Аралыза шке марий йылмыдам, йÿладам, койышдам! Марий калыкнан ÿшанле эҥертышыже лийза!» Вет самырык – тиде вий! Самырык – тиде ÿшан! Самырык – тиде ончыкылык!
Л. ШАВАЛИЕВА,
Нефтекамск ола
Налмывер: «Чолман» жаплышташ
* Рушэл — Россий, Суасэл — Татарстан, Одыэл — Удмуртий, кугыял — поселок
MariUver 