«Марий ушем» шарнымаш конкурсым увертара

«Марий ушем» кундемысе марий мер организаций кумдан палыме историк-краевед да журналист Михаил Сергеев лӱмеш аудио-конкурсым увертара.

Эртарыше-влак: «Марий ушем» («Союз мари») МРОО, Сургут «Марий ушем», Татарстанысе, Удмуртийысе, Башкортостанысе, Моско, Питер олаласе, Угарман, Киров, Свердловск, Пермь да моло кундемласе тӱрлӧ ушем-влак да посна чолга марий-влак.

Таҥасымашке ушнен кертыт: 14 ияш гыч тӱҥалын – чылан, могай калык гыч лекмым ончыде.

Кунам эртаралтеш: 2021 ий 8 январь гыч 2022 ий 7 январь марте.

Таҥасымашын тӱҥ шонымашыже: марий калыкын историйжын тӱрлӧ йыжыҥжым у тукымлан устный каласкалымаш гоч арален кодаш.

Могай механизмым кучылтман: видео-каласкалымашым Андроидыш, Айфоныш, видеокамерыш але фотокамерыш войзен налман. Аклыме годым каласкалышын йӱкшӧ да мо нерген кузе каласкалымыже гына – аудио-материал семын гына – аклалтеш.

Таҥасымаш тӱҥалтыш: 2021 ий 8 январь.

Аудио-видеоматериал колтымо пытартыш кече: 2022 ий 5 январь, 12 шагат кечывал марте.

Аудио-видео материал-влакын темыже-влак (кеч могайжым ойырен налаш лиеш, чылажат мыланна ик семынак шерге):

– Родо-тукым кыл нерген шарнен каласкалымаш;
– Еш гыч самырыкнек лектын кайыше, мӱндыр йот мландыште вожым колтымаш;
– Неле пӱрымашыш логалмаш: репрессий, колхоз ыштыме годым вес кундемыш поктен колтымаш;
– 1960-шо, 1970-ше ийлаште Сибирьыш, Краснодарыш, Волгогррадыш… вербоватлымаш;
– Тушан илаш кодшо-влакын пӱрымашышт, родо-тукым кылым арален илымаш але йомдарымаш;
– «Ах, тушко лектын огыт кай ыле гын, тыште ала пиаланрак лийыт ыле…» але мӧҥгешла: «Тушко лектын кайымекышт, нуно пиаланрак илаш тӱҥалыныт».
– Тушан колышо-влак нерген шарнымаш (вет нунын капыштым тышке конден огытыл, тушанак тойымо). Мондалтше, кӱрышталтше родо-тукым кыл…
– 1950-1980-ше ийлаште илен лекташ манын, марий калык шке кундемыштыже могай-могай пашам ыштен, куанен але орланен илыме нерген шарнен каласкалымаш;
– Ялысе колхоз, мланде, ферме паша – тидлан кугурак тукым вуйым шиеш але тиде тыгак лийшаш манын кызытат ӱшанен ила?
– Кажне марийын пӱрымашыже – шуко тӱрлӧ лийын кертеш, нимогай ограничений уке.
– Марий ӱдырын 1970-ше ийлаште узбек, азербайджан, армян да моло кечывалвел калыклан марлан лекмекышт нунын пӱрымашышт кузерак вашталтын? Нуно тетла марий кодын огытыл да ислам веран кышкарышкыже логалыныт. Нунын кокла гыч пӧртылшӧ-влак кузерак илышым ончат?
– Кузе нуно шкешт шкеныштын самырык годсо поступокыштым аклат да кузе тидымак аклат тышан илаш кодшо марий-влакше?
– Кугу Отечественный сар жапыште марий калыкын калык семын илен лекмыже: мо нелылыкым чытен лектын да кузе тидым сеҥен кертын (посна еҥым пӱрымашыже, тунамсе икте-весе кокласе отношений…);
– Марий ялыште илыме суртым, оралтым икте-весылан полшен ыштыме (вӱма) нерген кугурак ийготан-влак мом каласкалат?
– Шкегыч ойырен налме теме.

Тале шымлызе, историк-краевед Михаил Сергеев

Материалын кужытшо:

Пел шагат (30 минут) деч кӱчык лийшаш огыл. Кужыт – кеч-могай лийын кертеш.

Сеҥыше-влак палемдалтыт:

I вер – 10 000 теҥге окса премий да Диплом.
II вер – 7 500 теҥге окса премий да Диплом.
III вер – 5 000 теҥге окса премий да Диплом.
(Йӧн лиеш гын, эртарыше-влак тиде акым кӱзыктат).

Тыгак участник-влакым ятыр шергакан пӧлек, сертификат, таумут да молат вучат.

I-III верым налше сеҥыше-влак 2022 ий 8 январьыште Йошкар-Олашке толшаш да «Марий ушемын» эртарыме историй-краеведений конференцийыштыже участвоватлышаш улыт. Молыштымат ты кечын тиде меропрятийышкына пагален ӱжына. Мӱндыр кундемыште илыше да толын кертдыме участник-влаклан пӧлекым да молымат почто дене колтена.

Сеҥышыш лекше-влакын илыме вер да кочкыш-йӱыш шотышто роскотыштым «Марий ушем» шке ӱмбакыже налеш. Корно роскотым кажныже шкегыч тӱлышаш.

Таҥасымашым увертарыме амал-влак:

Марий илышыште, тӱнямбал илыш семынак, пеш кугу да тура вашталтыш-влак лийын шогат. Эн тӱҥжӧ – марий калыкна ий гыч ийыш шагалемеш, илалше да кугурак тукымна мемнам коден каят, марий-влак коклаште ончычсо родо-тукым кыл нигунамсе деч писын кӱрышталтеш, самырык-влак ожнысо семын марий сӱан дене ешым огыт пого, ӧрдыжкӧ лектын каен, перныл коштын, утларакше вес калыкын ӱдыр-эргышт дене ешым чумырат… тыге марий илыш кучем пужлен толеш, тукым ден тукым коклаште кыл кӱрышталтеш.

Тыгай условийыште марий калык, тудын историйже, тӱрлӧ жапыште кузерак илен лекмыже, тиде илыш корныж нерген кузерак да мом шонымыжым историйлан возен кодаш, марий тӱняумылымашым да тӱняончалтышым у тукымлан арален кодаш манын – тиде конкурс увертаралтеш.

Пытартыш коло-лу ий жапыште гына ме аклаш лийдыме шергакан марий материалым йомдарен пытаренна. Вет кажне ийын марий калыкын кугурак тукымжо илыш дене чеверласа. Таче нуно ынде нимом каласкален огыт керт. Но вет нуно ты тӱняште иленыт, илыш кылым кученыт, марий тукымым шуйдареныт. Но ме ончыкшымат шоналтышаш улына – вет тиде поянлык кыл кунам-гынат кӱрылт кертеш да тетла чыла тиде илышын ямжым нимо денат, нимогай окса але поянлык денат пӧртылтен от керт. Тунам вара нимогай шарнымашымат возен кодаш нимогай йӧнат ок лий. Ятырлан вараш кодынна гынат, тидым лачак таче ышташ лиеш.

Вет таче эше мемнан марий кокла гыч шинчымашым налше да марла возен, шонен да аклен моштышо марий-влакна илыш кылым арален шогат, сандене нуныланак да самырык тукымлан тиде ӱшан.

Таче тидлан техникат пеш сайын полшен кертеш да полша. Мутлан, эше 10-15 ий ончычсым налаш гын, тунам корреспондент-влакын гына диктофонышт, видео да фотокамерышт лийын. Тунам шагалже кӧ шоналтен ты шарнымаш-влакым возен кодаш манын? А таче тыгай условий чыла шот денат уло. Таче нимогай проблеме уке Андроидыш, Айфоныш да моло тӱрлӧ телефоным чӱкташ да шарнымашым возен (войзен) гына налаш. Возаш лиеш кеч видеом, кеч аудиом, кеч видеокамер дене айдемым тӱсшыге, кеч ик йӱкшымак гына… Но конкурсышто нунын йӱкышт гына участвоватлаш тӱҥалеш.

Марийын калык историйжым арален кодаш – тиде моткочак пайдале йӧн. Да тиде йӧным кучылташ, калыкым кумылаҥдаш, таратен шогаш – «Марий ушем» мер организацийын ик суапле сомылжо.

Таҥасымашын лектышыже:

Погынышо материал-влак негызеш икмыняр комплект СД-дискым ямдылен лукташ палемдалтеш.

Таҥасымашке видеомат колташ лиеш (телефон, видео-фото-камер дене войзымым), но конкурсышто аудио (йӱк) гына аклалтеш. Амалже: илалше-влак пеш шукышт видеокамерыш войзымо деч кораҥыт, а тидыже мемнан пашаланна уто нелылыкым луктеш.

Аудиом возаш ятыр пачаш куштылгырак, а тидыже мемнан пашалектышланна полша.

Поро паша кумылым тыланен,
«Марий ушемын» еҥже-влак

Йошар-Ола, 2021 ий 8 январь