Оньыжан ойлымыж деч вара (+ВИДЕО)

«Йытыран ойлен гына илышым вашталташ лиеш ыле гын…»

29 январьыште Марий калыкын X Погынышкыжо делегат-влакым сайлымаш амал дене «Марий ушемын» еҥже-влак У Торъял да Шернур районласе коференцийлаште лийыныт.

Тиддеч ончыч Кужеҥер да Морко районлаште лийын улына ыле. Но Мер Каҥашын южо еҥжылан тиде огеш келше. Нуно марийушемзе-влак ваштареш тыгай шылтыкым кычалыт: «Молан те Мер Каҥашын Марий погынлан ямдылалтме пашашкыже ушнен огыдал, а калыкым луген коштыда?!»

Вигак палемдена, тыге ойлышо айдеме кок пачаш чыным огыл ойла:
1. Марий Погынлан ямдылалтме да эртарен колтымо шотышто темлымаш дене «Марий ушем» Оньыжа А.Н.Иванов лӱмеш, Республикысе оргкомитет лӱмеш (вуйлата тӱвыра, печать да калык-влак кокласе паша шотышто министр, Марий Эл вуйлатышын икымше алмаштышыже М.З.Васютин) да Мер Каҥашын вуйверже лӱмеш серышым колтен. Марий погыным ямдылыме сомылыш ушнаш «Марий ушем» 12 январьыште пунчалын да протокол дене пеҥгыдемден. Тушто «Марий ушемын» ты ямдылалтме пашашке ушнаш кумылан улмыжо, могай сомылым шуктен кертмыж нерген увертаренна да оргкомитетыш пурташ йодынна. Тыгай серышым кум вережат 21 январьыште регистрироватленна. Но, но… чаманаш гына кодеш, ни Оньыжа деч, ни министр деч, ни Мер Каҥаш вуйвер деч тачысе кече мартеат вашмутым налын огынал. Очыни, нуно ик тылзе срок манметым вучат, тыге ыштат «настоящий чиновник-влак». Марий илышым тӧрлашлан оперативнат йодышым илышыш пурташ лиеш манме деке тунем шуын огыт керт. Ала эше иктаж-могай вес амал?..

2. «Марий ушемын» еҥже-влак нигунам калыкым луген коштын огытыл да лугкалашат огыт тӱҥал. Районласе конференцийлашке коштмо дене нуно марий мер илышын летописьшым видеошко войзат (вет тений Кино идалык), дневник семын кажне погынымашын савыртышыжым серат да калыклан палдарат. Нуно иканаште журналист пашам шуктат.
Сандене Мер Каҥашын южо еҥжын шылтыкым кычалаш тыршымыжым ме шотыш огына нал. Ме Россий Федерацийын «СМИ нерген Законжылан» эҥертена да тудо тыгодымак марий журналист-корреспондент-влакым кӱлеш семын арала манын шотлена. Юмончылно, тыгак.

Шомакна ыштыме паша дене кылдалтшаш

Весе. Марий-влак таче сценыш лектын кутыркалаш моткочак тунем шуыныт. Чылан огыл гынат, посна-посна еҥже, ну, кӧмытлан кӱштат да сценыш луктын шогалтат. Но сценыште сӧралын кутыркален шоген гына илышна сай могырыш вашталтеш ыле гын, тудо (илышна) шукертак пеледалтеш ыле. Таче конференцийлаште мо палдырна – тиде чиновник-влакын чын мер пашаеҥ-влакым ӧрдыжкӧ шыгыремдыл лукташ да илыш сӱретым чиялтыл ончыкташ гына тӧчымышт. Но тидыже илыш чын дене нигузеат кылдалтын огыл. Санденак тыгай «шояче-влак » ваштареш чӱчкыдынак залыште тума тарвана.

Кӱшнӧ палемдыме У Торъял район нерген ме вес статьяште посна возена. А кызыт Шернур районышто 29 январьыштак 14.00 шагатлан тӱҥалше конференцийыште мо лиймым ончал лектына. Эн ончычак Оньыжа Анатолий Ивановын выступленийжым налына.

Мом да мо нерген ойла Оньыжа

2012–2016 ийлан сайлыме Оньыжа Анатолий Николаевич Ивановын выступленийже Шернур районысо илыше-влакын конференцийыштышт йӧршын ӧрыктарыш. Тудо тушто 17 минут утла выступатлыш. Но тиде ала-молан яра печкем кырыме семын йоҥгыш (можыч, Оньыжам ончыч уждымо-колдымо калыклан вес семын шоктен кертын). Колышт шинчыме годым тыгай шонымаш вуйыш шкеак толын пура: сылнын да моторын ойлен колташ гына мо Оньыжа лияш кӱлеш? Тыгодым Оньыжа калыкын тачысе илышыжын чын тӱсшӧ, марий йылмын азапыш логалмыже, ял илышын кумыкталт шумыжо, кугу сумкам сакен, марий калыкын ӧрдыжкӧ оксам ышташ коштмыжо, школым петырыме але таче мартеат газ деч посна орланыше ял-влак (ынде мыняр гана ӱмбач-ӱмбач сӧрен пытарыме гынат) нерген ик шомакымат ыш каласе. Тыгак тиде неле ситуаций гычын лекташ Оньыжа ик ой-каҥашымат калыклан ыш пу. Кеч залыште шинчыше калыкше Оньыжа деч илыш йыжыҥым тарватыше шомакым да ойым вучен. Но А.Николаев тышке мутым ойлаш шонен толшо шернур-влак деч 17–18 минутым «шупшын нале». Погынымашым вӱдышӧ тудым чараш ыш тошт, очыни, чын ыштыш, вет кугу статусан айдеме тидым шкеак умылышаш да палышаш ыле.

Программыш пуртымо выступатлыше-влак, мутат уке, чыланат ойлен шуктышт. Образований пӧлка гычынат, тӱвыра пӧлка гычынат, ял шотан илем вуйлатыше-влакат. Но ойлаш шонен толшо 3-4 еҥ ойлыде кодо. Ала лӱмынак тыге Оньыжам луктын шогалыме: вет залыш чумыргышо 140 еҥ гыч иктат сценыш ыш лек (ала ышт лук).

А.Н.Ивановын ойлымыжо тышкат-тушкат лупшалте, Шернур калыкым мокталтыш, фамилий-влакым палемден лекте. Мо кӱлешлан Морко районышто Валентин Колумблан бюстым шогалтыме манын моктаныш, кугешнен кутырыш. Эсогыл «Кузе Есенин деке Константиновкыш коштыт, тугак толаш тӱҥалыт», – малдале. Кеч-кузе гынат, бюстым ямдылен шогалташ Мер Каҥаш ик пырчат полшен огылыс, калтак. Но сӧрал шомак коклаш чынже гына шылын кодо. Тиде сомылым шукташ поэт Валентин Колумбын тукымжо гыч улшо тыглай пашазе Вячаслав Александров ныл ий калык деч оксам поген, минкультыш документым ыштен куржталын, скульптор дене чыла йодышым каҥашен, илышыш пуртен.
Оньыжан ойжым Шернур конференцийыште колыштмо годым эше ик кече ончыч гына, 28 январьыште, Моркышто тыгак кутыркалыше Александр Александров ушыш толын пурыш. Тудыжо «Колумблан бюстым шогалтыш тӱвыра министерстве 400 тӱжем утла теҥге оксам пуэн» манын моктаныш. Чынжым гын, Колумбын бюстшым ышташ оксам «Наследий» фонд Москва гыч колтен. А чиновник-влак эре ала-кӧм весым моктат – паша ыштыше еҥжым гына монден, ӧрдыжеш кодат…

Кызыт ме Оньыжан выступленийжым колышташ мешаяш огыл манын, ты возымынам кошартена.

Серыза шке шонымашдам. Чылажымат шотыш налына да умбакыжат пырля лийына.

Шернур гыч мӧҥгыш тарваныме годым мыйын журналист йолташем ӧрмалгенрак йодо: «Яра печкем перкален шогылташыже Оньыжалан молан трибуно дек лектышыже кӱлеш ыле?»

Мый мом вашешташат ӧрым. Оньыжам статусшо дене ӱлыкӧ волтымо ок шу. Но калык дечат чыным от шылте.

«Марий ушемын» йодымыж почеш текстым да видеом
Лайд Шэмйэр ямдылен