Муро – пиал, муро – чон шепка

Валентин Колумб лӱмеш рӱдер-тоштер 29 сентябрьыште концертым эртара. Концерт жапыштак муро книга презентаций лиеш.

Рвезе годсо муро – йӧратымаш сескем

«Муро пыжаш чоныштем». 1950–1980-ше ийласе муро» – шукерте огыл гына марий муро сборник савыкталт лекте. Тудым Валентин Колумб лӱмеш рӱдер-тоштерын пашаеҥже-влак Галина Козлова ден Лайд Шемйэр (Владимир Козлов) ямдыленыт. Тиде серийын авторжо – Г. Козлова. Комым сӱретче Сергей Таныгин моторын сӧрастарен. Тираж – 2200 экземпляр. Акше 100 теҥге.

«Муро пыжаш – чоныштем» муро сборникыш чылаже 141 муро чумыралтын. Тидыже «Сирень пеледеш», «Рвезылык сем», «Юмынӱдыр», «Какшан сер ӱмбалне», «Кудыр ломбо» сборник-влакын традицийыштым умбакыже шуйымо семын аклыман. Но кӱшнӧ ончыктымо сборник-влак дене таҥастарымаште у савыктышын ойыртемалтше палыжат утларак. Эн ончычак – муро-влак жап шот гына ойырен пурталтыныт. Тиде – 1950–1980 ийласе жапым авалта. Моло сборникласе семын пытартыш жапысе муро-влак логалын огытыл. Тыгодымак вес сборниклаште вашлиялтдыме, у муро-влак ятыр ешаралтыныт.

Марий калыкна мурым моткоч йӧрата. Поснак тыглай калык. Нунын дене вашлиймеке, книгам ужалкалыме але тыглай годымат, эреак муро книгам йодыт, у сборникым кунма савыктен луктыда манын «чонышкак витарен пытареныт». Вет мурылан шӱман марий еҥ весын мурымыжым колыштмо дене гына ок серлаге, шкежат муралтынеже, мутшымат тӱрыс палынеже.

Садлан, диск да концерт дене гына огыл, калыклан тыгак мурын текстше, мурызо нерген кӱчык увер кӱлешак манмым шотыш налын, ме тиде сборникым у семын ямдыленна да савыктенна.

Тушко ынде калык коклаш кумдан шарлен шуктышыжат (тыгайже ончычсо сборниклаште лийыныт), тыгак «мондалтше муро-влакат» пурталтыныт. Нуныштым сборник ямдылыме годым мыланна мурызо-влак деч, поэт-влк деч шкешт дечак кычал муаш але диск гыч расшифровкым ышташ верештын.

Книгашкына муро текстыштым пурташ пуаш кӧнымыштлан ме марий поэт-влаклан, композитор-влаклан (лӱмыштым палемдаш кӧнымыштлан) алал кумылын таум ыштена.

Вес книгана 1990-2005 ийласе кумдан палыме, чоным савырыше муро-влак негызеш ямдылалтын. Тиддеч вара эн самырык-влакын сборникыштат лиеш манын ӱшаныме шуэш. Тиде – ончыклык сомыл.

– «Рвезе годсо мурым» – тидым сайрак умылаш манын, «ретро муро-влак» манын каласаш лиеш. Нуным марий-влак ятырышт палат: молан манаш гын, ме чыланат нине муро шепкаште рӱпшалт кушкынна. Варажым нуным радиошто колынна, ятыржым мемнан пошкудына-влак тӱрлӧ пайрем годым муреныт. Вот тыгерак марий муро у тыкымын шӱмешыже кужу жаплан шыҥдаралт кодын. Тыге марий муро ила да ӱмыржым кужемда. Шукыштлан ынде пел курымат эртен. Но нуно мемнан чоннам тугакак рӱпшат, кумылнам нӧлтат.

Марий мурым профессионал мурызо-влакат мурат, мурат тыгак мучашдымын тыглай мурызо-влакат. А тиде сборникыш пуртымо муро-влакым утларакше еш дене, тӱшка дене погынымо годым, пайрем да тӱрлӧ мероприятий годым кучылташ келша. Тидлан эсогыл сценат огеш кӱл – кажныже тыгодым шкеак артистыш савырна.

– Муро тӱрлӧ жапыште тӱрлӧ поэт да композиторын возымышт дене шочнш гынат, умбакыже мурызо-влак кӱшеш кумдан шарла. Кӧ ок шарне профессионал мурызо-влак Вера Смирнован, Майя Романован, Леонид Красновын, Арсений Венедиктовын, Елизавета Коновалован, Галина Окунева-Ластовкан мурымыштым, нунын йӱкыштым, нунын койышыштым. Тыгак порын шарнена марий калык чоныш логалшын мурышо-влак Роза Рыбаковам, Алина Крыловам да молымат.

Жап вашталтме семын ме нунын йӱкыштым шагалрак да шагалрак колаш тӱҥалынна. Туге гынат, шарнена, пагалена да жаплена.

Сандене меат савыкталтше книга тӱҥалтыштына тыгерак палемдышна:

«Муро пыжаш – чоныштем» мурпогыш кодшо курымышто кумдан шарлыше авторский ден калык муро-влакым чумырымо. Кӧ ок шарне «Эҥер вӱд ӱмбалне», «Мӱндыр мландыш…», «Кӧ гын тиде ӱдыр», «Покто веле, корно сай»… муро-влакым? Нылле ий жапыште нуно кум-ныл тукым вошт эртеныт, кумылнам нӧлтеныт, чон шижмашнам пойдареныт. Сандене кызытат мемнан чоннам тарватат. Муро корнылам ончалмеке, шиждеак муралтен колтет, ончычсо тукымын чон йӱкшым колат.

Сборник «Элнет» муро дене тӱҥалеш: тудо марий чапмуро дене иктак. Элнет эҥержат тӱҥ тӱҥалтыш гычын Юл вӱд марте Параньга, Кужеҥер, Морко, Волжск, Провой кундемласе марий-влакым иктыш ушен йога.

Муро радам алфавит почеш чоҥалтын.»

Сборникыш тыгай муро-влак пуреныт:

Элнет …………………………………………………3
Авамлан …………………………………………….4
Ава шӱм йоча пелен …………………………5
Ала-кушто улат кызыт тые ………………7
Али вара, мо вара… …………………………..8
Алян мурыжо …………………………………..10
Вуча арама ……………………………………….12
Вучем ………………………………………………..13
Изи тул йӱла… ………………………………….14
Икымше йӧратымаш. Калык муро…..15
Илыш икте ……………………………………….16
Индеш шагатлан ………………………………17
Ит ӧпкеле. (Сад пеледме годым)……..18
Йомдарыме пиал ………………………………20
Йӧратыме сем …………………………………..21
Йошкар-Олаэм …………………………………23
Йӱржӧ йӱреш …………………………………..25
Йылдыр-йылдыр… ……………………………26
Кайыккомбо пыстыл ……………………….27
Кайыккомбын толмыжым… …………….29
Кайыкла чоҥештымем шуэш …………..31
Какшан вӱд ӱмбалне ……………………….32
Каласе мыланем, Онар ……………………33
Канде каваште …………………………………35
Канде каваште шӱдыр йӱла……………36
Канде шинча…………………………………..37
Кас гармонь …………………………………….39
Кеҥеж йӱд ………………………………………..41
Кеҥеж умыр йӱд ……………………………..43
Кеҥеж эрдене пашаш …………………….45
Кече волыш ……………………………………..47
Кече лектеш, ончалеш …………………….48
Кеч шинчат ден шыматал ……………….50
Колынам, пӧртылнет ……………………….52
Корнет воктене… Калык муро…………53
Корнышто. (Шоферын мурыжо)…….54
Кӧ гын тиде ӱдыр …………………………….55
Кӧн пелашыже лият, каласе? ………….57
Кузе илет, ялем? ………………………………58
Кумылемже ӱжарала шыргыжеш……59
Курымашлык вальс ………………………….60
Кушто лийыч? ………………………………….62
Куэ вует – кудырет… Калык муро…..63
Латкандаш ий …………………………………..64
Латкандаш ий мылам ………………………65
Латкок басан гармоньжо …………………66
Лачак тыйын лӱмеш ………………………….69
Лач пырляште весела ………………………..71
Лек уремыш, таҥем …………………………..72
Лыдырга, лыдырга. Калык муро……….73
Марий Эл ………………………………………….74
Марий Эл ………………………………………….76
Молан огыт шокто гармоньым…………77
Молан тудо тыгай ……………………………..79
Мом тынаре вучыктет ………………………80
Морко вел ………………………………………….82
Морко вел ӱдыр ………………………………..84
Морко пазарыш кайымем годым……..85
Мыйынат сӱан лиеш ………………………….86
Муралтена веселан …………………………….87
Муро йӱкем колнеда гын… ……………….88
Натале ………………………………………………..90
Немда кундем …………………………………….92
Ни вучалын омыл ………………………………93
Ой, молан… …………………………………………95
Ой, пайремем, пайремем …………………..96
Ой, тулачем-тулачем …………………………..97
Олмапу ……………………………………………….98
Олмапу пеледме годым ……………………..99
Омо …………………………………………………….100
Ох, йӧрата …………………………………………..101
Ош куэ ………………………………………………..102
Ош куэ ………………………………………………..103
Ош пеледыш ………………………………………..105
Пеш мӱндӱр кайыкла… ……………………….106
Пиал дек кайыме корно ……………………..107
Покто веле, корно сай ………………………..108
Поро кас ………………………………………………110
Почтальонка …………………………………………112
Пӧртыл мӧҥгеш ……………………………………113
Пӱгыр ломбо ………………………………………..114
Пӱтыральым – рончалте… Калык муро.116
Рвезын вашмутшо ……………………………….117
Роза ………………………………………………………118
Роза-Розмари ……………………………………….119
Сагынет гын………………………………………..120
Садше ужаргалын ……………………………….121
Садым шындышым ……………………………..123
Салымсола покшелнет… Калык муро…124
Сирень …………………………………………………125
Сирень пеледеш …………………………………..127
Снеге пеледеш ……………………………………..128
Снеге там …………………………………………….129
Таҥемлан ……………………………………………..130
Теве могай йӧратымаш ……………………….131
Толза мемнан дек ………………………………..132
Толынат тый ………………………………………..133
Тӱжем денат, тӱжем дене……………………134
Тый кӱлат, тыяк …………………………………..135
Тый улат мыланем ныжыл йӱр…………..137
Тый шижат мо? …………………………………..138
Тыйым вашлиям да… …………………………..139
Тыйым веле йӧратем …………………………..141
Тылат ……………………………………………………142
Тылзе, тый каласе ……………………………….144
Тымапий ………………………………………………145
Тымык шошо касын ……………………………148
Тып-топ кайышна. Мыскара муро………149
Угыч ломбо пеледеш ……………………………150
Ужар олык угыч пеледалын ………………..152
Умыр кас ……………………………………………..153
Уремет-лай воктен… Калык муро………..155
Ӱдыр муро ……………………………………………156
Ӱдыр такмак …………………………………………157
Фермыште кас ……………………………………..159
Чарне мужедметым……………………………..160
Чоп-чоп Чопай ……………………………………..162
Шайра кундемем ………………………………….164
Шем солыкшым писын рудалын…………166
Шем шинчан моторем ………………………….167
Шем шыдаҥын пеледышыже ……………….169
Ший сӱан ………………………………………………170
Ший шергаш …………………………………………171
Шинчаштемже тыйынак веле………………172
Шкет гармоньчо ……………………………………173
Шоктешӱдыр. (Эвикан мурыжо)………….174
Шонанпыл ……………………………………………..175
Шонен омыл ………………………………………….176
Шоно я ит шоно… ………………………………….177
Шочмо вер ……………………………………………..178
Шочмо кечет дене …………………………………179
Шочмо-кушмо вер нерген муро……………181
Шуанвондо кумыл …………………………………182
Шӱм пӧлек ……………………………………………..183
Шӱшпык, каласал мылам ………………………185
Шыргыжмаш ………………………………………….187
Эҥер вӱд ӱмбалне ………………………………….189
Эрвел лыве …………………………………………….190
Эре коктын лийына ………………………………192
Эркын-эркын мондет тые мыйым………..193
Ял покшелне, клуб воктене …………………..194
Яндар-яндар ……………………………………………196