Кырык мары театр Суомиштӹ ылын

Суомин Миккели халаштыжы и йӹде январьын Пӓшӓзӹ халык театрвлӓн фестивальышты эртӓ. Ти гӓнӓ фестивальышты театрым яратышывлӓм Кырык мары театрна башкир драматург Фарид Буляковын «Кыце папивлӓ марлан кенӹт» спектакльжы доно сусуэмден. Артиствлӓнӓ кок гӓнӓ спектакльым анжыктенӹт дӓ коктыге аншлаг доно эртенӹт, иктӹжӹм Суомин президентжӹ Тарья Халонен анжен да артиствлӓлӓлӓннӓ цевер роза ӓршӓшӹм пӹрнялен.

Кырык мары артиствлӓн Суоми якте автобус доно лым поран лошты толмыштым финнвла геройын пӓшӓжӹлӓ анжат, вет 1800 нӓрӹ уштышым эртӹмӹла ылын. Россий дон Суоми лоштыш пӹсмӓнӹм Торфяновкыштыш таможньы вашт лӓктӹн, ванжат. Финн территориштӹ пӹсмӓн ванжымы пункт Валимаа маналтеш. Тӹжем йӓрӓн сӓндӓлӹкӹшкӹ вӓрештӓш манын, кырык мары артиствлӓлӓн ситӓлык нервыштым тырыжаш вӓрештӹн: Йошкар-Олаштыш таможньыштыш ик чиновник документвлӓэш ик самыньым колтенӓт, ти самыньжы гишӓн артиствлӓлӓн 3 час нӓрӹ документвлӓм ынгылдарымешкӹ, вычаш вӓрештӹн. Таможньыштыш «формальностьвлӓм» тырхен лӓкмӹкӹштӹ, кырык марынвлӓ Суоми монгырыш ванженӹт. Ти сӓндӓлӹк артиствлӓнӓм кого пуалтемвлӓ , лым поран дӓ кого ӱштӹ доно вӓшлин. Кужы корны паштек артиствлӓнӓм комфортан хотель, ресторанышты тотлы качкыш, вара пышкыды вӓрвлӓ цыченӹт. Фестивальын программыжы интенсивный ылын: швед стӧл вӹлнӹш ирок качкыш паштек Миккели хала мыч экскурси дӓ варажы спектакльым анжыктымы вӓр, концерт зал «Арктиум», кышак реквизитвлӓм йӓстӓрӹмӹ ли. Ти концерт залым иктӓ 15 и перви чангымы, модерн архитектура стилян дӓ яжо акустикан зал, кышты цилӓжӹ 160 шӹнзӹмӹ вӓр.

Реквизитӹм йӓстӓрен кодымкышты, артисвлӓнӓ Миккели хала театрыш Йӓрвенпӓӓ гӹц толшы театрын Вӓйнӧ Линнан «Тиштӹ, Йыдвел Шӹдӹр лӹвӓлнӹ» эпопей-роман негӹцеш шӹндӹмӹ спектакльым анженӹт. Ти авторым кырык марынвлӓӓт пӓлӓт, тӹдӹн «Пӓлӹдӹмӹ салтак» романжым туан йӹлмӹнӓ доно лыдаш лиэш. «Йыдвел Шӹдӹр лӹвӓлнӹ» пьесышты коклышы курымын финн ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓ анжыктылтыт: тӹнг вӓржӹм кугижӓ годшаш руш чиновниквлӓн произволышты, революцивлӓ, чӹдӹ мулӓндӓн хресӓньвлӓн ӹлӹмашӹштӹ, Суомин ӹшкевуя кеӓш тӹнгӓлмӹжӹ, граждан вырсы, 1930-шӹ ивлӓн ушемкымдемӹштӹш нелӹцвлӓ дӓ мычашешӹжӹ — Совет Ушем ваштареш вырсы. Ти спектакльышты шӹренок символвлӓм кычылтмат, артиствлӓнӓ тӹдӹм сӓрӹдеок ынгылен кердӹнӹт. Вадеш артиствлӓнӓ тӹрӹс вес йиш спектакльым анженӹт, тӹштӹ ушемкымдемӹштӹш кӹзӹтшӹ жепӓш проблемывлӓм тыкӓлмӹ ылын. Келесӓш келеш, финн театрвлӓ пӹтӓртӹш жепӹн шӹренрӓк дӓ шӹренрӓк сценышты ушемкымдемӹштӹш ядмашвлӓм анзыкы лыктыт, шамаклан, тидӹм Йоэнсуу хала гӹц толшы самӹрӹквлӓн любительский театрын спектакльжы гӹц цаклаш ли, кыды расизм ваштареш ылшы пьесым анжыктыш, седӹндонат артиствлӓ лошты ти халашты ӹлӹшӹ негрвлӓ ылыныт. Ик эдемӓт халашты ӹшкӹмжӹм дискомфортно шижмӹжӹ ак шо, иктӹнӓт «Малын келтӹмӓш йӹлмӹ донда мӓ лишнӹнӓ попедӓ!» манын саслымым колмыжы ак шо. Финляндиштӹ ти проблемывлӓм попен веле агыл, а конкрнтно решӓш цацат, шамаклан телевиденин диктореш негр ӹдӹрӓшӹм шӹнден. Тек цилӓн вӹкӹжӹ анжат, увервлӓм колыштыт дӓ негрвлӓм тырхаш, толерантнӹй лиӓш тыменьӹт.

Вады спектакль паштек артисвлӓнӓ Миккели халан мэрижӹн вады айоштыжы ылыныт, кыды хала театрышты эртен. Ти вадышты шукынжок фестивальышкы толшы артиствлӓ дӓ журналиствлӓ ылыныт, нӹнӹ гӹц паснажы эче политиквлӓӓт, иктӹжӹ нӹнӹ логӹц – Суоми Республикын Президентжӹ Тарья Халонен, кыдын доно Кырык мары театрым ти фестивальыш ӱжшӹ Кирсикка Моринг пӓлӹмӹм ӹштӹш. Айошты театрын режиссержы Александр Сильвестров Президент доно кӹтӹкӹн хытырал шоктыш, а Тарья Халонен «Иргодым спектакльдам анжаш толам» манын келесӹшӓт, Саша шаяжылан ӹняненжӓт ӹш керд: «Лачокат ма ти сӓндалӹкӹштӹ Президент мӓмнӓм анжаш толеш?» манын ядылдальы. «Мӹнь театрым пиш яратем дӓ ти фестивальышты ӹшке жепӹнжӹ Правленим вуйлатышы ылынам» манын Тарья Халонен вӓшештӹш. Ти айошты Кирсикка Моринг артиствлӓнӓ доно пӱлӓ хытырыш, яжо театр ылмышты гишӓн шаям нӓнгеш, цилӓ тидӹм Юлия Куприна сӓрӹш. Ти вадын артиствлӓнӓн кымылышты пишок кузыш, векӓт, чонгештен кузаш йӓмдӹ ылевӹ. Но нӹнӹм иргод, кукшыгечӓш спектакль вычен.

Кукшыгечӹн артиствлӓна энергичныйла каевы гӹнят, шижӓлтӹн, изиш нервничӓенӹт дӓ тыргыжланенӹт. Тидӹжӹ, шанем пӹтӓриш гӓнӓ агыл. «Кыце папивлӓ марлан кенӹт» спектакльым ти кечын кок гӓнӓ анжыктышыашлык ылыныт: пӹтӓриш гӓнӓжӹ кечӹвӓлын, кокшы гӓнӓ куд час вадеш. Фестивальвлӓштӹ сценӹшты репетицивлӓм эртӓрен шокташ ак лиӓт, кыце сценышты сӓрнӓл кемӹлӓ, артиствлӓна репетируялевӹ, кыце сӓрӹмӹ текст артистӹн попымыжы доно кӹлдӓлтеш, анжална. Тенге кечӹвӓлат шон шагальы дӓ анжышывлӓ театр фойеш ӓнгӹрлӓок йогаш тӹнгӓлевӹ. Цилӓ ӹнде йӓмдӹ! Спектакль тӹнгӓлӓлтеш. Пӹтӓриш фразывлӓ йонгат.

Ма гишӓн «Кыце папивлӓ марлан кенӹт» спектакль? Ик солашты, ик колхозын шонгывлӓн пӧртӹштӹ нӹл папа ӹлӓ, нӹны клеткӓшкӹ питӹрен шӹндӹмӹ кеклӓ ӹшке жепӹштӹм эртӓрӓт, кынамжы нӹнӹм лапкашкы колтат. Сылык дӓ ик семӹньлӓ йогышы ӹлӹмашӹм нӹнӹ ӹлат дӓ луды кечӹвлӓштӹ сусурак лиштӹ манын, брагым подылалыт. Василиса лӹмӓн папажы гӹнь, подылалеш веле агыл, лопырга вӓк. Тенге кымылыштым лӱктен, эртӹш курымыштым ӓштӓш тӹнгӓлӹт. Тӹдӹжӹ нимахань мӱ ладак моло агыл. Василиса шӹренок брагым подылмыжы анзыц «Йымын ӓвӓ, тылык вӓтӹн сулыквлӓжӹм простьок!» манын сӹгӹрӓл колта. Тидӹжӹ пиш моральдымыла каеш, лӹмӹнок лютеран эдемӹн сӹнзӓж ӹ вашт, вет финнвлӓ лютеранвлӓ ылыт дӓ Йымы ӓвӓм сек иреэш, валгыдеш шотлат, седӹндонат ти шаявлӓм келесӹмӹ годым шыренок ваштылевӹ. Кырык марынвлӓн спектакльышты ушемкымдемӹштӹш шукы ядмашым тӓрвӓтӹмӹ: кыце колхоз эдемӹм эксплуатируя, тӹдӹ гӹц цилӓ вижӹм пынзалеш дӓ мычашеш шонгывлӓн пӧртӹш пыртен шӹндӓ. малын ти ӹдӹрӓмашвлӓлӓн сӓмырӹк ылмышты годым имни гань пӓшӓлӓш вӓрештӹн? Малын нӹнӹ ӹнде пӧртде киэн кодыныт? Малын мам шанет, тидӹм келесӓш ак ли дӓ тӹньӹн ышмаэтӹм питӹрӓт? Дӓ шукы вес йиш ядмашвлӓ.

Ик кечӹн папавлӓн сусуэшӹштӹ колхоз вуйлатышышты токышты ӓпшӓт Абдулам виден канда дӓ тидӹ паштек комедиэт и тӹнгӓлӓлтеш: цилӓ папа тӹдӹм яратен колта, марлан кеӓш йӓмдӹ, апай дӓ клухой Овдотят, вӓк шонгы ылмыжым монден шуа дӓ вӓржӹ гӹц тӹргештенок кӹньӹлеш. Спектакль комеди маналтеш гӹнят, тӹштӹ пиш трагический выртвлӓ улы, тидӹм персонажвлӓн монологвлӓштӹштӹ колына: мам нӹнӹлан ӹлӹмашӹштӹштӹ тырхаш вӓрештӹн, раскыдын шайыштыт. Спектакльышты халык мырывлӓм, кӹзӹтшӹ жепӓш диско музыкым кычылтмы, действивлӓн вашталтмашвлӓ пиш пӹсӹн, экспрессивно кеӓт дӓ седӹндонат анжышы ма толшашышты лиэш, тидӹм интерес доно выча.

Кечӹвӓл спектакль пиш яжон эртӹш, анжышывлӓ рӱжок ик эдемлӓ ял вӹкӹштӹ кӹньӹл, лапаштым шиӓш тӹнгӓлевы. Вадешӓт цилӓ яжон эртӹш дӓ яжон спектакльышты гишӓн Финляндин Президентжӹ Тарья Халонен труппылан кого роза ӓршӓшӹм пӹрнялӹш. Тидӹ паштек артиствлӓнӓ Президент доно хытырал дӓ фотографирулт кердевӹ. Хытырымашышты пиш шокшын, пурын дӓ яжон эртӹш. «Тӓмдӓн театрда гишӓн Премьер-министр Владимир Путинлӓн шайышталам» Тарья Халонен манын келесӹш. Тидӹлӓнжӹ гӹнь артиствлӓна пиш ӧревӹ дӓ сусу лиэвӹ. Руш элын премьержы Суомиш 10-шы февральын Балти тангыж конференциш толшашлык. Политикышты культурын рольжӹ пиш кого, тидӹм мӓ яжон пӓленӓ. Кыдыжы политикӹм ӹштӹмӹштӹ годым культурым лач ик мӓгӓлеш веле, поханяла кычылтыт, вара ӧрдӹжеш кодат, кыдыжы, Тарья Халонен ганьӹвлӓ, культурым яжо имиджӹштӹм ӹшташ манын кычылтыт. Тенгеок Суомин Президентжӹ: «Мӹнь Российӹштӹш финн-угр халыквлӓн культурышты вӹкӹ кого симпати доно анжем. Тӓландӓ туан йӹлмӹдӓ доно кечӹньок попымыла дӓ тетявлӓлӓндӓ тымдымыла» манын келесӹш. Кырык мары артиствлӓ Тарья Халоненӹм Мары Элыш дӓ Кырык сирӹш хынала ӱжевӹ. Тӹдӹжӹ мелӹнок толам манын келесыш.

Вес кечӹн, рушӓрнян фестивальым питӹрӹмы церемони ли. Фестивальын призжӹм — ик театр гӹц вес театрыш сӓрнӹшӹ пӧкенӹм Йӓрвенпӓӓ гӹц толшы театр «Йыдвел Шӹдӹр лӹвӓлнӹ» спектакльжы доно сӹнген нӓлӹн. Вес и якте ӹнде ти пӧкен тӹштӹ шӹнзӓш тӹнгӓлеш.

Фестиваль паштекӓш шанымашвлӓ. Руш Элыштыш финн-угрвлӓн драма театрвлӓм анжалаш гӹнь, Кырык мары театр пӹтӓришӹ ылеш, кыды вес сӓндӓлыкыш кого труппа доно толын. Кирсикка Морингӹн шаяжы семӹнь Кырык мары театр динамикан дӓ экспериментвлӓм кӹчӓлӓш цацышы ылеш дӓ анзыкылаат виӓнгжӹ манын ум кӹчӓлмӹ шӱлӹшӹжӹм ямдышашлык, ик вӓрӹштӹ шалгышашлык агыл, со тамам гӹнят ум кӹчӓлшӓшлык. Техень шанымаш доно мӹнь ӹшкежӓт келшен толам, седӹндоно Республикыштына дӓ районыштына театрланна ӹшке пӧрт келмӹ гишӓн, шанем, ынгылат, вет Кырык мары имидж дон брендӹм ӹштӹмаштӹ Кырык мары театр кого рольым мадын кердеш. Тенге лиэш гӹнь, Кырык сирӹш туриствлӓ кок часеш веле агыл, таманяр кечеш толаш дӓ оксаштым кандаш тӹнгалӹт. Тидӹ гӹц пасна ӹшке театржат модернизируялтшашлык, интернет ресурсвлӓм активно кычылтшашлык. Анзыкыла анжен, жеп доно иктор- кен веле ӹшке докы интересӹм понгыжтараш лиэш.

Валери Аликов

Кырык мары театрын артиствлӓжӹ Суомин Президентжӹ Тарья Халонен сага. Фото: Юлия Куприна.
Миккели хала театр