Календарь почеш июль тылзе Сÿрем да Кÿсö тылзылан шотлалтеш. Тудын тÿҥалтышыже да мучашыже тылзе шочмо да пытымаш дене палемдалтеш. Тений тудо 24 июнь гыч 20 июль марте шуйныш.
Кÿсö кумалтыш Пÿрö районысо Йолланде Кужнур ялыште 26 июньышто тÿҥале. Кумалме верым «Кугу павай» курыкеш кугезына-влакак палемденыт (тиде нерген районысо «Победа» газетыште возымо ыле). Курык мучаште кок памаш (Кÿсö памаш) йоген лектеш, нунылан «Тукмак» лÿмым пуэныт. Тышечын изеҥер тÿҥалеш да Ош Вичышке йоген пура. Тиде кечын Бирск ола, Изи Соказа, Шопкер ялла да Мишкан район гычат толын, надырым пуэн кумальыч.
28 июньышто рушарнян «Ӱкÿдö курык» кумалтыш капкажым почо. Тысе кумалтыш кумдан палымышке савырна. 2008 ийыште тышке Моско, Ӱпö, Нефтекамск, Уренгой олалаште илыше марий-влакат тольыч. Тений Пÿрö ола, Памаш, Айгелде, Ӱкÿдö, Шопкер ялла гыч марий-влак толын, надырым пуэн кумальыч. Нунын коклаштышт туныктышо, медицина пашаеҥ-влак, пенсионер да моло пашазе-влакат ыльыч.
5, 12, 17 июльышто Реве ял кÿсотышто марий кумалтыш-влак эртышт. Тушко ял калык родо-шочшыштым, йолташышт-влакым, Памаш, Куруш, Ӱкÿдö ял марий-влакым ÿжыч. Кумалтыш пеш сай эртыш. Отышто Ош Кугу Юмылан, Пÿрышö Юмо, Кугу Серлагыш (сукчо), Мер Юмо, Шочын ава, Мланде ава, Перке ава-влаклан онапум, пистым палемдышт. Кÿсотыштым образцовыйыш савыраш кÿлмö нерген ойпидышым луктыч.
Сÿрем тылзе кумалтышлан марий-влак идалык ончычак ямдылалташ тÿҥалыт. Эн ончыч Ош Кугу Юмылан келшыше вольыкын (таган) шочмыжым вучат, кудыжо моло дечын ош тÿсшö дене ойыртемалтеш, капыштыже вес тÿрлö тÿсан ик меж пырчыжат уке. Оза шочшо тагам ойырен шогалта да родо-шочшыжо, келшен илыше, пырля пашам ыштыше икоян еш-влаклан увертара. Чыла шот денат терген лекмеке, «Юмын йöратыме вольык, надырлан келша» манын, ойпидышым луктыт, кумалтыш кечым палемдат. Тудым посна шогалтат, межшым огыт тÿред, огытат вускемде. Надырлан ашныме вольык чиста лийшаш.
Сÿрем тылзе (Кÿсö тылзе) шочмо деч кок арня ончыч кумалаш ямдылалтыт: сурт-оралтым эрыктат, пöртым мушкыт, чияш ош вургемым (тувырым, шовырым, солыкым) ямдылат, аракам йÿмым, тамакым шупшмым кудалтат, икте-весе коклаште сырен, осал шомакым огыт ойло, поро кумылан лияш тыршат. Ик кече ончыч кас велеш мончаш олтен пурат. Кумалтыш кечын вич шагат эрдене мончаште мушкылтыт, кумалтыш вургемым чият, йÿмым, кочмым чарнат (кумалтыш пытымешке «тÿгö» лекташ огеш йöрö).
Чылаже вич кумалтыш лие. Кодшо ийласе кумалтыш-влак дене таҥастарымаште тений тудо организованно эртыш. Кумалме надырым пуымо радамым онаеҥна Уналче Евгеньевна Батырова вÿдыш, чылажымат «Марий сугынь» книгаш возымо радам дене намийыш. Кундемыштына тудым Унай акай маныт. Кумалтыш чыланам куандарыш, кумылнам нöлтале.
Марий калык арня еда огеш кумал. Кумалтыш-влак график почеш эртат. Тиде илыш радамеш шочын, тыге мемнан кугезына-влак тÿҥалыныт. Марий йÿлан вожшо кугезына-влак дене кылдалтын. Шошо ага паша деч вара Агавайрем кумалтыш, шудым солымо ден шурным погымо коклаште Кÿсö кумалтыш, кокияш шурным ÿден пытарымеке, Агарман кумалтыш-влак эртат. Калыкна нуным кÿкшын акла. Кумалме годым чонышто Юмо дене вашлийын мутланымыла чучеш. Кумалтыш кавыл лийже. Юмо серлаге!
И. БУХАРОВ,
Памаш ял, Пÿрö район
Налмывер: «Чолман» газет
MariUver 