Культур дечат пайда лийшаш

Калыкыште тыге ойлымым шуко гана колынам: «Культур эре нужнан илен да нужнанак ила». Ик шотшо дене чын. Но пазар саман вес семынракат шонаш, ушым пудыратылаш йодеш. Тӱвыра аланыштат, у йöным кучылтын, пашам ворандараш лиеш, очыни. Поснак ты шотышто музей-шамыч ойыртемалтын кертыт.

Икмыняр ий ончыч мылам Алабога олаш миен кошташ пиал логалын. Мо мыйым öрыктарен: тушто культур паша денат кугу парышым ыштен налыт. Тиде олаште моткоч чапле музей-шамыч улыт. Лӱмлö руш сÿретче-пейзажист Иван Шишкинын, кавалеристка Надежда Дурован, поэтесса Марина Цветаеван музей-пöртышкышт кече еда йот элла, Российысе шуко ола гыч уна-влак мият. Тÿвыра дене кылдалтше туризм паша тушто кугу лектышанак.

Марий кундемыштынат пытартыш ийлаште ты шотышто ий вер гыч тарванен манмем шуэш. 2004 ий гычак тӱҥалын, «Марий Элын культур поянлыкше» республикысе лÿмын ыштыме программе* илышыш шыҥдаралтеш. Рӱдолаштынак Оболенский-Ноготков площадь ышталтын, туштак — кугыжаныш тÿссымыктыш галерей*. Йошкар-Олаштак Чарла кремль чоҥалтеш.

Республикым чапле архитектурыж дене Юринысе Шереметев замок чапландара. Тудымат сайын олмыктымо.

Козьмодемьянскат — сылне Юл воктене верланыше тошто ола. Туштат туризм удан огыл вияҥеш. Козьмодемьянскыште историй, архитектура шарныктыш-влакым аралыме шот дене эше 1995 ийыштак историй да архитектур музей-заповедник ышталтын. Тиде олаште А.Григорьев лӱмеш историй да тÿссымыктыш тоштер моткоч шергакан — руш сӱретче-влакын: К.Маковскийын, П.Радимовын, Н.Фешинын да молынат — радынашт аралалтыт.

Юл воктенсе олаштак курык марий-шамычын илыш-йӱлашт дене палдарыше Кава йымалсе этнографий музей пашам ышта. Тушто лиймеке, марий калыкын ожсо илыш кучемже нерген шуко пален налаш лиеш. Чаманаш логалеш, мемнан, олык марий-шамычын, тыгай музейна уке.

Марий калыкын йӱлаже, культур кӱшеш турист-влакым савыраш тыршымаш рӱдö олаштат мыняр-гынат шижалтеш. Теве Т.Евсеев лӱмеш калыкле тоштерыште марий этнографий дене кылдалтше пеш кугу экспозицийым чумырымо. Тÿссымыктыш галерейыштат марий шӱлышым шыҥдарыме: тӱрлеман вургем, ожнысо археологий, этнографий материал-шамыч ончыкталтыт.

Но, мыйын шонымаште, марий историй, этнографий, тÿвыра кӱшеш туризмым эшеат вияҥден колташ лиеш. Йошкар-Олаштак, Изи Какшан воктенракак, тошто кугу кӱ пöрт кугу историйым арала. Тушто ожныжо руш купеч илен. А вара марий сылнымутын классикше С.Чавайн, сӱретче* К.Егоров иленыт. Содыки тиде пöртым тöрлаш ышт тошт. А могай пайдам ыштен налаш лиеш ыле. Тушко йот элла гычат турист, уна-шамыч уло кумылын мият ыле.

Йошкар-Олаштак марий профессионал музыкылан негызым пыштыше композитор И.Палантайын музей-пöртшö уло. Тудымат, у жаплан келшышын, сайын ачален шындаш гын, турист-шамычым кумылаҥдаш утларак йöн лектеш, очыни.

Писатель, поэт, художник, композитор, музыкант-влакын пашашт курымашлык. Нунын лӱмышт дене кылдалтше, историй памятник семын аклалтше верлам тӱзаташ кӱлешак.

М.Васильев

М.Скобелевын фотожо

Налмывер: «Марий Эл» газет

*кугыжаныш тÿссымыктыш галерей — национальный художественный галерей, лÿмын ыштыме программе — целевой программа, историй да тÿссымыктыш тоштер — историко-художественный музей, сӱретче — художник