«Ыле уремыште шошо»

В. Пектеев. Фото: Idel.реалии

Тыге лӱмден шке бенефисшым М. Шкетан лӱмеш Марий калыкле драме театрын сылнешке вуйлатышыже, Марий Эл сымыктышын сулло деятельже, Марий Эл Кугыжаныш премийын лауреатше Василий Пектеев.

Тиде лӱм мемнан республикыште кумдан палыме. Палыме тудо уста режиссёр семын веле огыл, палыме чолга мер пашаеҥ семын, шочмо марий калыкшын пӱрымашыж верч чон дене йӱлен илыше, пашам ыштыше айдеме семын.

Василий Пектеев тыгак финн-угор тӱнясе театр-влакым ушымашке кугу надырым пыштен. Кодшо ий ноябрь тылзыште латкокымшо гана эртыше «МайаТул» фестивальлан тӱҥалтышым пыштыше еҥ-влак коклаште тудын лӱмжӧ ик эн ончылно шога.

— Василий Александрович, бенефисдан лӱмжӧ чоным, ала-кушто кӧргыштӧ шылын кийыше шарнымашым тарватышын йоҥга. Сандене таче Тендан дене театр паша, спектакльым шындыме сомыл нерген отыл, а лач чон нерген мутланаш темлем.

— 23 январьыште мылам 65 ий темеш, бенефис лач тидын дене кылдалтын, тудо 26 январьыште лиеш. Почеламутемлан возымо ынде ятыр муро погынен. Нуным, почеламут-шамычым, чумырен, илыш корным иктешлыше почеламутан концерт программым ышташ шонен пыштышым. Тудым тыгак артист-влак Иван Смирнов, Иван Соловьев, Марина Воронцова сӧрастараш полшат.

Молан лачак «Ыле уремыште шошо…» манын лӱмденат манын йодшо-влак шукын улыт. Тидым тыге умылтарем. Эн ончычак, кызыт теле гынат, шошо теният садак толеш. Весе. Пытартыш латкуд-латшым ий марий калыклан неле пагыт лийын. Кучем вуйлатышын политикыжлан кӧра чолга марий-влак шыгыремдалтыч, ала-кудыштлан шочмо мланде гыч каяшат логале. Но мый тӱҥалтыштак ойленам ыле. Йӱштӧ телым чытен лекташ манын, шокшынрак чияш, коҥгам сайынрак олташ кӱлеш. А теле деч вара шошо садак толеш. Пӱртӱсын законжо тыгай. Мыйын шонымаште, ынде Марий Элышке шошо толын. Кучем, культур министерстве, Марий театрым вуйлатыше-влак вашталтыныт…

— Василий Александрович, мый эше ик гана «Омо» сборникдам шергал лектым. Ончылмутышто рецензент Семен Николаев палемден: Пектеев кагазышке таче ушыштыжо да чоныштыжо мо улмым пышта… Тидлан ынде лу ий наре эртен. А таче Пектеев кагазышке мом пышта ыле?

— Тиде сборник Москошто, моло олалаште илен коштмо пагытыште шочын. Тунам яра жапат ыле. Мӧҥгӧ нерген шонымаш, еш деке чон шупшмо шижмаш, шке илыш, калыкын пӱрымашыж нерген шонкалымаш почеламут корнылашке возыч.

Тиде пагытыште эше «Мӱкш тӱня марий» киноповестьым марла да рушла возышым.

Палымем-влак таче мый дечем у почеламутым йодыт. Тидлан тыге вашештем. Театрыш пӧртылмӧ дене почеламутлан жап нигунарат огеш код. Кызыт чыла шонымаш, вий-куат у спектакльым лукташ, театрын шӱдӧ ияш лӱмгечыжлан, а эше ик ий гыч республикын ик курымаш юбилейже теммылан ямдылалтме пашалан кая. Кӧ пала, изиш ярсымеке, шошо шӱлыш толмо дене ала эше у почеламут-шамычат шочыт.

В.Пектеев 60-ияш лӱмгече касыштыже. Фото: Евгений Никифоров

— Марий театр, Марий республик деч торлен, ойырлен илымыда, чынжымак, творчествыдам вес шӧрын гыч почаш йӧным ыштыш. Тендан почеламут корныда-влак тыглай мут огытыл, тушто чон коржмо, чон йӱлымӧ коеш.

— Почеламутым, мурым лачшымак чон шижмаш шочыкта. Южгунам тудо кӧргыштӧ куан тул йӱлымӧ годым возалтеш. Но шукыж годым поэзий корныла чон сусыргымо, тудын ойго дене темме, чот йокрокланыме годым кагазыш велалтыт.

Калыклан эн сайын палыме почеламутем — «Канде ӱжара». Тушто тыгай корныла уло: «Йошкарген, кас кече ерыште иеш, Сокыр пӧрт воктене шкет кува шортеш…» Тудо ачам колымо деч вара авамын шкет кодмекыже шочо. Авамым шонен, ончылнем, ял воктенысе мотор ерым ужын, ончыч шинчамлан сӱрет сӱретлалте, вара шомак-влак шочыч. Тиде кӱчык почеламут гоч айдемын, шочын вочмо гыч тӱҥалын, пытартыш кечылаж марте пӱрымашыже коеш.

«Большое видится на расстоянии», возен шке жапыштыже поэт Сергей Есенин. Тиде тыгак. Йот мландыште, йот калык коклаште илен коштмо годым шочмо мландын сылныжат, памаш вӱдын ямлыжат утларак шижалтеш. Сандене шочмо мландым, тудын поянлыкшым, тиде мландыште илыше йӧратыме еҥ-влакым шоналтен, илышым вес семынрак аклет. Тунам тыгай корныла лектыт: «Айдемылан паша коклаште ок йӧрӧ нылйола кошташ». А ме шуко жап кугу тӧра ончылно нылйола коштынна. Мый кул омыл, мый айдеме улам манын кынел шогалын, кидым шаралтен уло йӱкын каласаш шукынжо тоштын огытыл. Сандене мемнан марий мландыште шуко жап теле озаланыш.

— Те ик почеламутыштыда ойледа: «Мучашдыме лач Юмо, а Юмын сын — йӧратымаш». Тыланда таче йӧратымаш — мо тиде тыгай?

— Эн ончычак каласыман: йӧратымаш шӱмыштӧ уло гын — уло, уке гын — уке. Акрет грек философ Платон деч мо тыгай йӧратымаш манын йодыныт. Тудо вашештен: «Влечение к плоти рождает страсть, влечение к душе рождает понимание, влечение к уму рождает уважение». А ик марий мурышто тыге йоҥга: «Вӱр шолмо годым кӱлешыс пелаш». Пелаш вӱр шолмо годым веле кӱлеш гын, тиде йӧратымаш огыл, тиде, рушла ойлаш гын, страсть. Кунам капкылат икте-весе деке шупшеш, чон денат икте-весым шижын моштет, йыгыре шинчын кутырашат оҥай (але чылт ойлыде шинчашат лиеш), уш денат иктӧр улат да воктенет улшым умылет… Теве чыла тиде иктеш ушна гын, ӱдырамаш ден пӧръеҥ коклаште кугу йӧратымаш нерген ойлаш лиеш.. Йӧратымаш — тиде моткоч кумда умылымаш. Тиде, мутлан, ача-ава ден икшыве коклаште ик вӱр улмым чон да уш дене шижмаш.

Библийыште каласыме: «Шкендын лишыл еҥетым шкендым йӧратыме семынак йӧрате». Весым шкем йӧратыме семын йӧраташ манме гын, тугеже айдеме эн ончычак шкенжым йӧраташ тунемшаш. Ушан-шотан улмыжым, ала-мом ыштен моштымыжым… Шкем йӧраташ, пагалаш тунемына, шкан акым палена гын, тунам воктене улшымат тудат мыйын гаяк шергакан айдеме манын умылена. Тиде шижмаш умбакыже ик йылме дене кутырышо, илыш пӱрымаш дене кылдалтше пӱтынь калыкым авалта. Тылеч вара вес йылме дене кутырышо, вес йӱлам кучышымат аклаш тӱҥалына.

Тидын шотышто, мыйын шонымаште, театр кугу пашам ышта. Спектакльым ончаш толшо айдемым тудо еҥ ойгым, еҥ куаным шижаш, умылаш тарата. Кумданрак ончалаш гын, театр мемнам илаш туныкта. Мый пӱрымашемлан театр пашаш кондымыжлан тауштен илем.

Татьяна Ямбердова. Фото: vlmuz.ru

— Василий Александрович, усталык пашада нерген мутланымашым умбакыже шуена тын, тытай йодышым рашемдыме шуэш: Тендан мутлан семым кызытеш Татьяна Ямбердова веле воза але мый чылаштым ом пале?..

— Чылт тыге огыл. Иван Егоров кок мурылан семым возен, мый шкеат келыштаренам… Мутат уке, шукыжым Татьяна дене ыштыме. Иван деке унала мийыме годым, тудын семжым колыштын, мутлан, «Канде ӱжара» почеламут шочо. Ала-кудыжым Таня ямде почеламутлан возен. Тыге кызыт концертыште мураш йӧрышӧ латвич-латкуд муро уло. Бенефис годым чылажак ок йоҥгалт. Но мураш тӱҥалына чылажымат «Марий кундем» марий семӱзгар оркестрын шоктымыж почеш. Муро дене программыш ушнаш йодшо-влакымат фонограмме деч кораҥаш йодам. Мыйын пылыш чорам утыждене вичкыж, очыни, семын кугу йӱкын йоҥгымыжым ом йӧрате. Тидын шотышто консерватор улам.

Моткочак йӧратем тошто калык мурым, нуным йолташ-влак дене мурена. Тошто марий семым колыштат да ӧрат, кушеч тынар ныжылге шижмашыже лектын? Тыгай семым шочыктен моштеныт гын, тугеже кугезына-влакын чонышт моткочак келге да поян лийын, шкешт пӱртӱсым, ойгым шижын моштеныт. «Элнет» спектакльыште тӱҥ герой Григорий Петрович Ветканат марий муро нерген ойла вет: кеч мутшым нал, кеч семжым — яндар шӧртньӧ. Мут толмашеш, тиде спектакльым ямдылыме годым мондалт шушо эше икмыняр марий семым пӧртылтышна.

— Ожно марий-влак ик пайремлан ик ялыш, вес пайремлан вес ялыш родо-тукымышт, палымышт деке унала коштыныт. Йӱыныт-кочкыныт, икте-весе коклаште кылым пеҥгыдемденыт. Василий Александрович, Тендан бенефисымат тыгаяк пайрем дене таҥастараш лиеш. Тугеже вучена Тендан унада-влакым 26 январьыште 16 шагатлан Шкетан лӱмеш театрыш.

Светлана Белкова
мутланен

2019 ий 22 январь 3 (25025) № «Марий Эл» газет