Эстонийысе марий-влак чулым улыт

Пытартыш ийлаште Эстонийысе вузлаш тунемаш кайыше марий ÿдыр ден рвезе-влак тушанак лакемаш тÿҥалыныт.

Нуно шкеныштым иктаж вич ий поснак чолган ончыктат. Таллинныштат, Тартуштат марий-влакын ушемыштым ыштыме. Кок мер ушем кок олаште верланен гынат, тысе еҥ-влак чыла гаяк сомылым пырля вораҥдарат.

Тидын нерген Йошкар-Олаште апрель мучаште Регион-влак кокласе «Финн-угор калыккултур проект» II форум годым вашлийын мутланышна. Эстоний гыч толшо Людмила Ямурзина палемдыш:

— Кок ушемыште чылаже иктаж 30 еҥым регистрироватлыме, тылеч посна моло чолга еҥат шагал огыл. Шкеже теве Тартушто «Этнографий» специальность дене докторантурышто тунемам. Пелашем дене (Марий Элысе Марий Турек район гыч Толя Чернов, Тартушто стоматологлан тунемын, туштак кодын. – Авт.) коктын Таллинныште илена. Мый Тартусо марий-влакын мер ушемышкышт пуренам, но шукыракшым илыме верысе мер организаций дене пырля улам.

Людмила этнограф лияш ямдылалтеш. Ӱмаште тудо шочмо Пошкырт кундемышкыже экспедиций дене миен. Мишкан ден Пÿрö районлаште эрвел марий-влакын илышыштым, йÿлаштым шымлен. Тудын негызеш «Эрвел марий ÿдырамаш» фотоончерым ямдылен. Л.Ямурзинан палемдымыж почеш, тиде выставке тÿняште марий-влакын улмыштым пеҥгыдемдаш манме шонымаш дене шочын да эрвел марий ÿдырамашым мотор, пашаче калык семын ончыкта.

Ончер Марий Эл гыч Пошкырт кундемыш куснен, августышто Венгрийыште Финн-угор калык-влакын тÿнямбал конгрессыштышт ончыкталтеш. Тылеч вара Финляндийыште лиеш. Эстонийыште илыше-влак фотовыставкым онченыт, но, пöртыл толмекше, угыч калык ончыко лукташ шонат.

Людмила шинчымашым пога веле гынат, икымше пашаж дене шочмо калыкшым палдаренат шуктен. Сандене тудлан, илен-толын, шке специальностьшо дене философий шанче доктор лÿмым налаш тыланена.

А такшым Эстонийысе марий самырык тукым чыла гаяк пайремым пырля вашлиеш да шке этнотÿняжым чоҥа, тушто ила.

Поснак Родо-тукым калык-влак кечым да Марий талешке кечым кугу пайрем семын палемдат. Кок ий ончыч Шорыкйолат, Пеледыш пайремат гÿжленыт. Марий Эл гыч режиссёр Алексей Алексеев кажне гана шке кинофильмжым ончыкта (мутлан, «Кÿсö памаш», «Карш»). Тушто Урал, Пошкырт да моло кундемысе марийын илышыж, йÿлаж нерген каласкалыме. Фильм-влак эстон, марий да англичан йылме дене ямдылалтыт, вет ты проектлан оксам Эстоний тÿла.

Ты элыш кажне ийын Марий Эл, Пошкырт кундем да моло вер гычат студент-шамыч толыт. Нуно шке шонымашыштым ойлат, а вара тудым чылан шукташ пижыт.

— Теве ончылий Марий кундем гыч докторантурыш куд филолог толын, — каласкала Людмила. — Башкортостан гыч кок ÿдыр улына. Тыгак марла кутыралташ мемнан вел гыч кок кугыен уло. Тартусо да Таллиннысе марий-влакын ушемыштышт чолга еҥ семын Алексей Алексеевым, Василий Петровым (Марий Эл гыч), Василий Манохиным (Свердловск кундем гыч), Васли Николаевым (Пермь край гыч), Валерий Гимаевым (Пошкырт вел гыч) палемден кертам.

Чыла сомылым марий-влакын кок ушемже «Финно-Угрий Тöнеж» дене пырля шукта. Кажне пайремыште книга, муро кассета, а кызыт диск выставка-влакым ончаш лиеш. Марий талешке кечым эртараш Яак Прозес темлен. Эн ончыч тышке марий тÿняште палыме Арво Валтоным да икмыняр моло еҥымат ÿжыныт. А вара ты пайремыш Марий Эл, Свердловск область да Пошкырт кундем гычат уна-влак толыныт. Тений «Канде кава» ансамбль миен гын, ныл ий ончыч – Татьяна Денисова.

Шуко сомыл марий студент-влакын шонымашышт да тыршымашышт почеш ышталтеш. Теве, мутлан, ÿмаште 12 декабрьыште Марий тиште кечым пайремлымаш шукылан шарналт кодын. Тунам тушко Финляндийыште илыше марий шымлызе Софья Чеснокова лÿмынак толын коштын да тиштына нерген каласкален. Тартусо докторант-влак М.Шкетанын ик пьесыж гыч ужашым модын ончыктеныт. Тыге ÿмаште М.Шкетан лÿмеш театрын, поэт да киноартист Йыван Кырлан лÿмгечыштымат палемденыт.

Л.Ямурзинан пеҥгыдемден каласымыжлан ÿшанаш гын, Эстонийыште изи чотан калыкым аралаш полшат, тÿрлö калыкын тÿвыражым ончыктышо мероприятийыш ÿжыт. Тартусо марий-влакын ушемышт эше 2007 ийыштак Национальный тÿвыра шотышто форумышто шкеж дене палдарен да тылеч вара чыла вере эшеат чолган выступатлаш тÿналын.

«Тений шыжым марий йылме курсым почнем. Тÿҥжö – мыйын шонымашем. Марла тунемаш кумылан удмуртат, марла кутырыдымо марият, эсогыл эстонат улыт. Сандене тыгай урок-влак кÿлыт», — мане Людмила. Шочмо верже деч тора кундемыште илыше тыгай шонымашан ÿдыр марий калыкын ончыкылыкшо верч чынжымак тырша манаш келшен толеш.

Эльвира Ендылетова

Налмывер: «Кугарня» газет

Фото:
Людмила Ямурзина (пурлаште) шке фотоончерже ончылно, 2010 ий, Йошкар-Ола;
Татьяна Денисова да Арво Валтон Марий талешке кече пайремыште, 2006 ий, Тарту