Уфаште марий рушарня школ пашам ышта

Тудым Серафима Валитова вуйлата. Канышкечымсе тунемме верын тӱҥ еҥже Серафима Сайметовна  «Чолман» газетын йодышыж-влаклан вашештен.

— Серафима Сайметовна, марий рушарня школ кунам пашам ышташ тÿҥалын?

— Тудым почаш Ӱпӧ олан да тысе Октябрьский район администрацийын вуйлатышышт ойым пуышт. Тиде школ эше самырык улеш, йоча-влак 2010 ий январьыште шинчымашым погаш тÿҥальыч. Кажне рушарнян 60 утла йоча уло кумылын, куанен, тышке куржталеш.

— Урок-влакым могай йöн дене эртареда?

— Школыштына марий йылмым да литературым туныктымашлан шукырак жапым ойыраш тыршена. Олаште илыше йоча-влак шке шочмо йылмыштым огыт пале. Сандене кум йылмым (марий, руш да англичан) ик урокышто эртарена. Урок-влак школысо гай огытыл. Туныктышо-влак поро улыт, тунемше-влакым куанен вучат, огыт вурсо, отметкым огыт шынде.  Вожылмаш огыл, изижат-кугужат “Азбука” учебник гыч тунемаш тÿҥална. Марла почеламутым, ойлымаш-влакым йоча-влак куанен лудыт. Нунылан марий калыкын историйжым, культурыжым да йÿлажым туныкташ, Пошкырт мландыште моло калыкын кузе илымыж нерген шинчымашым пуаш шонена, нунын дене ваш келшен илаш туныктена. Тунемше-влак шинчымашым муро, куштымаш, сÿретлымаш гыч погат. Пайрем-влак годым мастарлыкыштым ача-аваштлан, коча-коваштлан сцена гыч ончыктат. Туныктышо-влак, йочан изи шÿмышкыжö корным муын, палымыштым эркын-эркын нунылан пуаш тыршат.  Туныктымо планыш  йыргешке лÿмгече да марий калык пайрем-влакым пуртенна. Мутлан, Кугу Авамланде сарыште сеҥымылан 65 ий темме годым марий рушарня школыш сарын ветеранже Надия Гареевам ÿжынна ыле. Тудо сар годым ÿдырамаш да йоча-влакын неле пашам ыштымышт нерген каласкален. Шукерте огыл Тукымвож пайремым эртарышна. Тудо чылалан келшен!  Изижат-кугужат родо-тукымжым тÿҥ вож гычак шымлаш ойым ыштен. У ийым вашлиймым йоча-влак кызытат шарнат. Кож йыр кö гына лийын огыл?  Йÿштö Кугыза, самырык чевер Лумÿдыр, мераҥ, маска, рывыж, изи лумпырче-влак, кож йыр пöрдын, мурен-куштен, икте-весыштым пайрем дене саламлышт. Ача-ава ден туныктышо-влак пöлек деч посна иктымат коден огытыл. Тунемше ден туныктышо-влак ожно Шорыкйолым кузе эртарымым шарналтеныт. Кызытат марий калык Шорыкйол пайремым эртара, уло кумылын вуча, йÿлажым огеш мондо. Пайремыш «Ош Виче сем» марий калык ансамбльым ÿжынна ыле. Нуно школыш яра кид дене толын огытыл, Эрвел Семен шанче-популярле литературым, “Восточные марийцы. Философия, история, люди” книгам конден. Иктыштыже Шорыкйолын сценарийже ыле, ме тудым модын ончыктышна. Вара «Ош Виче сем» ансамбль гыч уна-влак ожсо муро да куштымаш дене куандарышт.

— Уроклаште могай литературым кучылтыда?

— С. Д. Дмитриевын, В. М. Дмитриеван «Азбука», «Марла тунемына», «Лудшаш книга», «Марий йылме», «Марий литератур» учебникышт дене пайдаланена. Историйым да культурым тунемаш пеш сай пособий уло,  историй-этнографикле очерк-влак книга, «Народы Башкортостана» манылтеш. Тудо идалыкаш туныктымо планым возаш чот полша. Ончыкыжым пашаштына Эрвел Семенын савыктыме книгаласе материал-влакым кучылташ шонена.

— Рушарня школышто туныктышо-влак чылан марий улыт мо?

— Школышто ыштыше ÿдыр-влак чылан кÿкшö образованиян, марий улыт, шке предметыштым сайын палат, тудым йöратен да тыршен туныктат.

— Серафима Сайметовна, шкеже кушто шочын-кушкында?

— Мый Мишкан районысо Изимарий ялыште кугу ешеш шочын-кушкынам. Челябинск оласе Сымыктыш да тӱвыра институтын кнагагудо факультетыштыже шинчымашым погенам. Школ пашаште кумло ий утла тыршен ыштымым, тÿрлö конкурсышто мастарлыкым шуарымем да ончыл верым налмемым ончен, оласе туныктеж пöлка школым вуйлаташ кусарыш. Тиде сомыл куштылго огыл, финанс деч посна пашам виктараш йöсö. Кызытат школын кÿлешыжлан оксам ойырен огытыл. Туге гынат, тиде пашан кÿлешыжым пален, ме, туныктышо-влак, келшен, икте-весылан полшен, пашам виктарена. Марий рушарня школын туныктышо ден тунемшыже-влак школ кöргыштö гына огыл,  оласе тÿрлö конкурсышто вийыштым тергат. Школым тыгай грамота-влак дене палемденыт: «По организации деятельности национальных воскресных школ», «Дружба — значит мы!» (Российын, С. Юлаевын, Ӱпӧн кечыже-влаклан да Башкир-влакын III Тÿнямбал курултайыштлан лÿмдымö), «Соцветие дружбы» (Республикын кечыже лÿмеш).

— Тау, Серафима Сайметовна, вашешташ жапым ойырымыланда. Суапле пашада ушнен толжо.

Н. КАЙНИЕВА мутланен
Ӱпӧ ола

Налмывер: «Чолман» жаплышташ