Марий Элыште да Финляндийыште ӱмаште вийым налше «Кок мургорно кок сӱрет» проект нерген шуко каласкалыме. Эртыше кечылаште ты проект у йогыным почын. Марий Эл гыч поэт ден сӱретче-влак: Альбертина Иванова, Зоя Дудина, Юрий Таныгин, Сергей Таныгин Хельсинкиш каеныт. Делегацийым Марий Эл тӱвыра, печать да калык-влак кокалште паша шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева вуйлата. Финляндий могырым ты проектышке сӱретче-влак Тиити Менделин, Туула Николайнен, Катя Йухола , поэт-влак Сиркка Туркка, Й.К.Ихалайнен ушненыт. Нунын коклаште кылым пеҥгыдемдымаште кугу полышым философий доктор Софья Манаева-Чеснокова пуа.
5 сорлан сӱретче-влак Хельсинкин Каапелитехдасын Ваалссамо галлерейыштыже сӱрет выставкым почыныт. Ончерыш ятыр еҥ погынен ыле. Нунын коклаште марий калыкын поро йолташышт-влак: Ильдико Лехтинен, Тармо Хаккарайнен, Лээна Ляулаяйнен койыч. Финляндийыште илыше марий-влакат Йошкар-Оласе унам саламлаш толыныт. Светлана Элембаева, Валерий Аликов, М.Шабдарова, Юлия Куприна да молат.
Марий сӱретче-влак чылаже 21 сӱретым ончаш темленыт. Ончаш толшо-влак Юрий ден Сергейын этнофутуризм дене кылдалтше пашаштым кӱкшын акленыт.
— Финн сӱретче-влакын пашашт коклаште мемнан пашана-влакат йоҥгалтыт, — куан кумылым шылтыде палемдыш Юрий Иванович. – Мый тыште шке пашам-влакым кокымшо гана ончыктем. Вашлиймаш мемнам ятыр шотышто умылаш, лишемаш полша. Тыге ме шке калыкнан историйжым, йӱлажым сӱретлыме сымыктыш полшымо дене чапландарена.
Юрий Таныгин пытартыш жапыште возымо хант да манси калык нерген каласкалыше пашаж-влакым ончаш темлен. Тудым йӱдвел тӱнян моторлыкшо утларак сымыстара. «Йӱдвел ава», «Югра сем», «Шаман: тул-ойыпан куштымаш» пашаже-влак родына-влаклан моткоч келшеныт. Тылеч посна Еремей Айпинын, «У гаснущего очага» повестьше почеш шочшо сӱретат вучыдымо шижмашым шочыкта.
А Сергей Иванович тышке икымше гана толын, икымше гана шке сӱретше-влакым родына-влаклан ончалаш темлен.
— Финляндийыште чонлан ласка. Родо-тукым кыл шижалтеш. Хельсинки олажат моткоч келшыш. Таллинным йӧратыше айдеме улам ыле, ынде Хельсинкиат чонем савырен. Олам чоҥымо годым пӱртӱс поянлыкым арален кучылтмо шотышто кугу усталык шижалтеш, айдеме шке илемжым юмын шочыктымо моторлыкым пужкалыде чоҥа.
Юра тышке ныл сӱретым конден. Кокытшо — «Чумбылатын омыжо», «Полтыш» — символ-влак негызеш шочыныт: этнофутуризм шӱлыш дене ойыртемалтыт. Кокытшо — «Тоштымарийын шӱлышыжӧ» радам гыч. Финн-угор символ-влакын тачысе кечыште аралалт илымышт нерген шарныктат.
— Мыйым Тиити ден Катян-влак ӧрыктарышт, — каласыш Юрий Иванович. — Финн сымыктыш утларак касвел могыр йогыныш ушнен. Пеш оҥай паша-влакым ончерлаште ужмо, кажныштыже гаяк шке калыкын чонжым арален кучылтмо шижалтеш. Тыглай арвержат кугезе шӱлыш дене ила, тунамак тачысе кечын ойыртемже тичмашнек шыҥдарыме. Тиде мылам моткоч келша.
— Куандарыш финн-влакын шокшо кумылышт, чыла палаш тыршат: кузе илена, чоныштына мо уло, йодыштыт. Теҥгече Лээна Лаулаяйнен дене вашлийынна. Тудо у книгаж-влак дене куандарыш. Марий сылнымутнам тӱнямбал кӱкшытыш нӧлталалташ полшат. Ме эре шке кышкарыште иленна, тышеч лекташ вийым огына му, садлан кусарыме пашан виҥмыже мыланна кушкаш полшышаш. Кусарыме сылнымут тӱням вес семын ужаш, шижаш полшышаш. Лудшылан тунам оҥай лият, кунам тӱняумылымашет деке лишемат, — каласыш Альбертина Иванова выставка годым. Тудын «Чодыраште илем», З.Дудинан «Аралтыш» почеламутлаштым Л.Лаулаяйнен финнла йогалтарыш. Почеламут йоҥгалтме годым финн куштызо ӱдыр почеламутышто велыме шонымашым куштен ончыктыш. Жанр-влакым иктеш ушымаш – тачысе финн сымыктышын вияҥме ик корныжо.
Альбертина пытартыш жапыште утларак сылнымутым кусарыме паша дене илен. Куд эстон книгам кусарен, Б.Алвер, К.Ристикиви, А.Валтон, Х.Руннель, Э.Энно, М.Ундерын сылнымутышт марла савыкталтыныт. Венгр, мордва, одо, коми поэзийымат марлаҥден. Тидын дене шкежат пойдаралтын.
Делегаций вуйлатыше Г.Ширяева шочмо калык верч тыршымыжлан Йыван Кырла лӱмеш медальым С.Чеснокова-Манаевалан кучыктен. Тыгаяк медаль дене Хельсинкиште шукертсек илыше С.Элембаева ик кече ончыч Кастрен лӱмеш ушемыште палемдалтын.
-Тыге уна лийын, калык-влак дене вашлийын, ме у кумылым, у шижмашым налына. Ончыкылык пашалан кумылаҥына, — ойлат проектыште тыршыше финн, марий сӱретче ден поэт-влак. Тиде кечылаште уна-влак финн ял илыш дене палыме лийыт.
Зоя Глушкова
«Марий Эл» газет
MariUver 