Эстоништӹ XXV Мыры айо эртен (ФОТО)

Тене 4-5 июльын Эстонин вуйхалаштыжы Таллиннӹштӹ XXV Мыры айо эртен.

Ти айошты цилäжӹ 26 430 мырызы дä 7 460 куштызы ылын. Мырызы-куштызывлä Эстони гӹц пасна пашкуды сäндäлӹквлä: Латви, Суоми, Швеци дä мӹндӹрнӹрäкшӹ сäндäлӹквлä: Норвеги, Венгри, Бенелюкс, Германи, Канада, АУШ (США) дон Австрали гӹц ылыныт. Тенешӹ айон темыжы ”Тангыж” ылын.

Эстонин Мыры айо историжӹ гӹц кӹтӹкӹн

Пӹтäриш техень Айо, кышкы Эстонин цилä лык гӹцӹнжок мырызывлä дä хорвлä погыненӹт, Тарту халашты 1869-шӹ ин эртен. Тӹнäм тӹштӹ лач пÿэргӹвлä веле ылыныт, цилäжӹ 46 хор дä 822 мырызы, 5 шӹвӹр шактышы оркестр, кышты 56 шӹвӹрзӹ шактен. Пӹтäриш айон организаторжы журналист дä эстонвлäн правашты верц шалгышы йохан Вольдемар Яннсен ылын. Кудымшы Айо годым, кыдым 1896-шы ин эртäрӹмӹ, Мыры Айон эртäрӹмӹ вäржӹм Таллиннӹшкӹ ваштымы. Мыры айовлä эстонвлäм рушангдымы политика ваштареш шалгымашты пиш кого рольым мадыныт

1918-шӹ ин Эстони ӹшкевуя виäнгшӹ сäндäлӹк лин дä Руш Импери гӹц кäтлäлтӹн. 1920-шы ивлäн Мыры Айовлä музыкын кого айошкыжы сäрнäлтӹнӹт дä 1928-шӹ и годшен Президентӹн Палатыжы лишнӹ Кадриорг паркышты, Балти тангыж сирӹштӹ эртäрäлтӹт. 1933-шы ин ти Айошкы ӹдӹрäмäш хорвлääт ушненӹт. 1940-шӹ ин Эстоништӹ политикӹн кӹлжӹ вашталтын дä тӹӹштӹ Якшар Арми Совет кӹлӹм шагалтен.

1947-шӹ ин эртäрӹмӹ XII Мыры Айо коммунистический партин контрольжы доно эртäрäлтӹн. Тӹнäм ти айошты тетя хорвлäмäт колышташ лин, а 1960 и годшен мырызывлä лошты ӹрвезäш хорвлääт мыраш тӹнгäлӹнӹт. Мыры Айо годымок Куштымаш Айомат эртäрäт дä тидӹ 1934-шӹ годшен тенге.

1969-шӹ ин Мыры Айон 100 иäш юбилейжӹм кымдан эртäрӹмӹ. Совет жепӹн Мыры дä Куштымы Айовлä эстонвлäн идентитетӹштӹм цаткыдемдäш палшенӹт дä мырызывлä, куштызывлä дон анжаш толшывлä шÿмӹм ӹвӹртен, Айон питӹрӹмӹжӹм выченӹт, кынам кымдан пäлӹмӹ дирижер дä композитор Густав Эрнесаксын вуйлатымы доно Мырымы Нырышты улы халык ял вӹкӹжӹ шагалын, вуйым комдык ӹштен ик юкын когоэшнен ”Туан мÿлäндем, мӹньӹн яратымем” мырым мырен.

Эстоништӹ хор культура виäн

Келесäш келеш, Эстоништӹ хор доно мырымы культура халык лошты пиш когон виäн, мырат изивлä, мырат коговлä, мырат пäшäзӹвлä, мырат фермервлä, мырат тымдышывлä дä бизнесменвлä. Тене айошты мырызывлä лошты Парламентӹн депутатымат, министрымат, профессорымат, университетӹн ректорымат ужаш ли. Техень кымыл доно шÿм вашт марынвлääт мырат ылгецӹ – ӹшкедурешем шаналтышым.

Халык хорвлä Эстонин цилä лыкыштыжок улы. Изи сола гӹц тӹнгäлӹн, вуйхала якте нӹнӹ тӹжемвлä доно ылыт, седӹндонат сек кого Мыры Айошкы вäрештäш манын, хорвлä лошты конкурсвлä кеäт дä лач сек яжовлä веле Таллинн якте шот. Шотат, махань сусужы нӹнӹлäн, ти сусужым нӹнӹ изишäт ак шӹлтеп, сӹнзäштӹ дä шӹргӹмынышты гӹц пӹрхӹмӹлäок пӹрхäлтеш.

Эстоништӹ Мыры Айовлäм Культура Министерство моло ак эртäрӹ. Тидӹлäн йори Фонд улы, кыдым Комитет вуйлата, а йогышы кечӹ йӹдеäш пäшäвлäм специалиствлä ӹштäт. Кӹзӹт ти Айо вӹц и вуй гӹц эртäрäлтеш дä ик мыры айом эртäрӹмӹкӹ, тöрöк толшашеш йäмдӹлäлтӹт, кыце ти айо эртен, анализируят, толшашым планируят, рекламым шäрäт, халык дон масс-медиа доно пäшäм ӹштäт, спонсорвлäм кӹчäлӹт.

Фондышкы Мыры Айом анжаш толшывлäн билетвлä гӹцäт окса толеш. Шамак толшеш, тене ик билетӹн кӹдäлäш äкшӹ 200 крона (400 тäнгä) нäрӹ ылын. Тидӹ гӹц пасна эстон студентвлäн ӹшке хор фестивальышты улы, кыды ”Гаудеамус” маналтеш, тенгеок тетя дон сäмӹрӹвклäн ӹшке Мыры Айошты. Техень айо имештӹ Таллиннӹштӹ эртен.

Халык Тошты Таллиннӹштӹ шӹвӹрзӹвлäм колыштеш.

Концертӹм тӹнгäлмӹ анзыц пычым пуат.

Таллиннӹн кугезӹ годшы архитектурыжы, цевер халык выргем дä кӹзӹтшӹ жеп.

Мыры Айон тылжым Тошты Таллинн гӹц Кадриоргыштыш Мырымы Ныр докыла намалыт. Сек остатка хор ти вäрӹм 4 часышты ижӹ эртä. Хорвлäн маршышты 5 час шыпшылтын дä тидӹм  эдемвлä тӹжемвлä доно ужыныт.

Академический пÿэргӹ хорын мырызывлäжӹ  Эстонин тистӹвлäжӹм намалыт.

Эмиграциштӹшӹ эстонвлääт туан йӹлмӹштӹ доно мырат. Фотошты Нью йоркыштыш эстон ӹдӹрäмäш хорын мырызывлäжӹ. 1944-шӹ ин Эстонишкӹ Якшар Армин пырымыжы паштек Вадывел сäндäлӹквлäшкӹ 40 тӹжем нäрӹ эстон эмигрируен. Шукынжок нӹнӹ Европеш кодыныт, нӹнӹ логӹц Америка яктеäт кешӹвлä линӹт.

Хорвлäн ашкедшӹвлä лошты Марий Эл гӹцäт иктä хорым ужнем ыльы. Но ик мары хорат ылде. Сӹнзäшкем ти сусу ӹдӹрвлä тӹкневӹ. ӹшкежӹ нӹнӹ Бельги гӹц ылыт дä хорыштын лӹмжӹ марла “Марин (ӹдӹр лӹм) пашкуды дамывлäжӹ” сäрäлтеш.

Латви гӹц толшы хорын мырызывлäжӹ туан тистӹштӹм кÿшкÿ лÿктäл сусун йӹрен ашкед кевӹ.

Suomen poika tuleb! Суоми ӹрвезӹвлä толыт! Халык лошты юк шактыш дä нӹнӹжӹ тӹмӹрӹм шин, руштке веле эртевӹ.

Венгри гӹц кым хор ыльы, иктӹжӹ нӹнӹ логӹц ”Кантемус” лӹмäн ӹрвезäшвлäн хор.

Айошты, седӹ, юморат лишäшлык. Тевеш вара ”Lahe” (Иксä) лӹмäн хорыштыш ӹдӹрäмäшвлä тетя семӹнь тöкäм тетя аравашкы пыртен дä пеледӹшвлä доно сӹлнештäрен шӹнденӹт.

Мыры Айо сäндäлӹкӹн сек кого культура мероприятижäт, тӹшкӹ, седӹ, Эстони Республикӹн Президенцхӹ Ильвесäт лäктӹн. Нимахань кого дä кÿкшӹ трибунышкы моло кузен шагалде, лач тротуарышты веле пелäшӹжӹ дä ӹдӹржӹ доно шалгыш, лишӹцшӹ эртӹшӹ мырызывлäм пурештӹш.

Маняр сусу эдем мырызывлä лошты ыльы! Фотошты сету ӹдӹр дон млоца шалгалтат. Пӹтäрижӹ гӹнь утлаок официальныйла каевӹ, варажы гӹнь млоцажы ӹдӹржӹм сусун элтäлен шӹндӹш. ӹдӹрӹн кидӹштӹжӹ сетувлäн тистӹштӹ.

Циц программы доно мырызывлäн дä куштызывлäн маршыштым анжаш гӹнь 5 час нäрӹ ял вӹлнӹ шалгымыла. Ти лошты янгыленäт шоат, седӹндоно тротуар тӹреш шӹнзӹлдäл, анжаш лиэш. Келесäш келеш, марш жепӹн лач нӹл полицейским веле ужым дä ”мам асфальтышты шӹнзедä!” манын, иктäт ти сусу эдемвлäм поктылде.

Мыры Айошкы хына семӹнь Мордовиштӹшӹ Йыл тӹрӹштӹш финн-угр халыквлäн Центр гӹц Нина Османова толын. Тӹдӹ кок джентельмен лошты шалгалта, шалахайыштыжы Фенно-Угри ушем гӹц Яак Прозес, вургымлаштыжы академик Пауль Аристе лӹмäн Центр гӹц проф. Тыну Сейленталь. Тене Тарту университетӹшкӹ 3 алык мары аспирант-филолог тыменяш толеш.

Эстоништӹ рушынвлääт ӹлäт. Мыры Айо цилä эстонын айожы маналтешäт, седӹ, тӹшкӹ руш мырызывлä дон куштызывлääт толыныт. Фотоштышы сäмӹрӹк эдемвлä Валга лӹмäн изи хала гӹц ылыт, кыды кечӹвäл Эстоништӹ, Латвин пӹсмäнжӹ сага вäрлäнä.

Изинек-когонек, цилäн Айошкы! Выру хала гӹц хор маршышкы йäмдӹлäлтеш.

Туриствлäлäнжӹ гӹнь Таллиннӹштӹ Мыры Айо кечӹвлäн качкылдалашышты моло маняр шукы техень ресторан. Йäнгӹм кäндäрен, тäнгвлä äль семня доно качкылдалаш дä хытыралаш махань кäньӹлжӹ!

Ти кым косир вäтӹ мырымышты анзыц кофем подылаш шаналтенӹт.

Валери Аликов,
Хельсинки.
Авторын фотовлäжӹ

Эн кÿшыл фото «Postimees» газет гыч