Поро еҥ нерген поро мутым каласыме шуэш
Мемнан землякна, калыкнан историйыштыже веле огыл, кугу да кумда финн-угор тÿняште шке кышажым кодышо филологий наука доктор, профессор Ю. В. Андугановлан тений 6 июльышто 60 ий темеш ыле. Уло чон дене чаманен каласаш веле возеш — мемнам тудо пагыт шуде коден кайыш.
Юрий нерген шарнымашем тудын шочмо кечыжлан лÿмдем.
Юрийым мый икымше гана 1964 ийын август тылзыште вашлийым (Ончычшым тудо мыланем Юрий, варажым Юрий Владимирович лийын.). Вашлийме верна Арлан кыдалаш школын тÿшкагудыштыжо лийын. Вÿдтÿр рвезе-влак гыч тиде жаплан Калтаса селаште тунемше Б. Шамиевым (Ушмен гыч), М. Якиевым (У Пураял гыч) да молымат изишак паленам, а Юрий Андугановым ом пале ыле. Мый тунам 11-ше классыште тунемаш тÿҥалынам, тудо, Ушмен школын 8 классшым пытарен, 9-ше классыш тунемаш миен. Тиде жапыште школышто марий йылмым да литературым калыкнан йылмыжым сай палыше да йöратыше З. Ф. Тимирбаева туныкта ыле. Школ директор В. П. Яркееват тиде пашалан мелын шоген. Варарак веле марий йылмым туныктымым шыгыремдышт.
Тиде жаплан мый Арлан школышто кумшо ий тунемынам. Татар йылмым сайын палем, йолташна-влак чылан татар рвезе-влак, «Тый марий але тый суас» манше иктат уке ыле. Но туге гынат кажне тÿшка илемын шке правилже лийын. Юрий, толмекшак, «Мыйымат татарла туныкто» манын йодаш тÿҥале. Мыняре кертынам, туныктенам. Тудо татарла сайын умылашат, кутырашат тÿҥале.
Мемнан тÿшкагудынам ала-молан «школ-интернат» манына ыле. Кож пырня дене чоҥымо зданий кок ужашлан шелалтын – ик велне 12 рвезе, вес велне 8 ÿдыр иленыт, туштак чылалан шолтымо да кочмо вер. Чылаланнат кечывал кочкышым Аля акай шолта ыле. Пареҥгым, шÿрашым, лашкам, шылым шке конденна. Ик кугу подыш, кö могай шылым конден, тугайым арня мучко ситышашлык ойырен-ойырен опта ыле да кочмо годым «Тиде тыйын шылет, а вот тидыже тыйын» манын шалата ыле. Ик подышто ушкал, сöсна, чыве, шорык шыл шолыныт, тыгай тутло леман шÿрым варажым ÿмырыштем нимогай рестораныштат, Улан-Баторыштат, Берлиныштат, Лондоныштат, кочкын омыл, шонем.
Школна кож пушеҥге гыч чоҥымо, кок пачашан, 1917-ше ийысе революций деч ончычсо кок классан инородческий училищын зданийже ыле. Школ зданийым акрет годсо кож, писте, куэ пушеҥге-влак авыреныт, мемнам, ялысе рвезе-влакым, йытыра аллей да пеледыш клумба-влак куандареныт. Школна вереш варажым, ÿчашен-ÿчашен, колхоз правленийым шынденыт, совет власть пытышашым тунамсе оза-влак палат гын, туге огыт тöчö ыле докан.
Тыгай школышто тунемын ончыкылык наука доктор, калыкнан йылмыжым шымлыше Юрий Владимирович Андуганов. Варажым тугодсо мотор Йошкар-Олаште тунеммаш, армий радамыште служитлымаш, Музек ялын эн мотор ÿдыржö Маргарита Исаева дене вашлийын, ешым чоҥымаш, шымлызе корно, эре лым лийде паша да паша – чыла мыйын шинчаштем, öрдыж гычынрак эскеренам гынат.
Нефтекамск олаште «Чолман» газет вийжым нале, чыла марий тÿнялан палыме лие. Ик кечын Йошкар-Ола гыч Юрий Владимирович йыҥгыртыш: «Мый Япон шымлызе-влаклан, кудышт марий йылмым шымлат, марла кутыратат, шке шочмо-кушмо велем ончыктынем. Вашлийын кертат мо?» Мый «Тыршем» маньым.
Палемдыме кечын уна-влак толын шуыч. Юрий Владимирович дене пырля нуным уна ышташ кертмына семын тыршышна. Молан манаш гын, Юрий Владимирович шкежат поро чонан ыле. Кажне йодышым, кажне еҥын проблемыжым шке шÿмжö гоч колтен, тудо, наверне, ик ганат «Уке, ом керт» манын каласен огыл, шонем. Тыгай еҥ тиде тÿня дене эр чеверласа, шкенжым шке моло еҥ верч когартен йÿлатен, шырпе гай йÿлен кая да шуко поро, тулан сескемым йырым-йыр поро тул семын шара. Тыгай еҥ нерген мондыман огыл, тудын нерген шарнымаш калык коклаште курымла дене илышаш.
В. ШАЙДУЛЛИН
Нефтекамск ола.
Кÿшыл фотошто Юрий Андуганов; ÿлыл снимкыште: Ю. Андуганов, К. Мацумура, Т. Танака, В. Шайдуллин «Чолман» газет редакцийыште.
Налмывер: «Чолман» газет
MariUver 